Özbekistan’da Sanat

Özbekler, geçmişi M.Ö.’ye kadar dayanan Türk kültürünün en büyük pay sahiplerinden biridir.



Özbeklerinin en büyük övünçleri Alişir Nevaî, Emir Timur, İbni Sina, Farabî, Berunî gibi büyük şahsiyetlerle Semerkant, Buhara, Hive, Kokan gibi tarihi mekânlardır.



Özbekler kendi kültürel unsurlarını oldukça iyi korumuşlardır. Özbek kültürü içerisinde Türk kültürünün tarihin ta derinliklerinden beri devam edegelen unsurları yanında Rus, İran, Arap ve Hint kültürlerinin unsurlarına da rastlanmaktadır. Hatta bazı durumlarda yabancı unsurlar, esas unsurların yerini tutmuştur.



Özbek sineması henüz 70 yıllık bir tarihe sahip. Taşkent’te 1925 yıllında kurulan “Şark Yıldızı” sinema şirketi, perdelere ilk olarak “Ölüm Minaresi” ve “Müslüman Kadın” isimli sessiz filmleri çıkardı. 19451955 yılları arasında ise kapılarını belgesel sinemacılara ve çizgi film ustalarına açtı.



Özbekistan’da özel ve devlet tiyatrolarının sayısı 40’ı geçmektedir. Örnek olarak, Ali Şir Nevai Büyük Opera ve Bale Tiyatrosu, Hamza Akademik Drama Tiyatrosu, Mukimi Müzikal Drama Tiyatrosu, Operetta ve Kukla tiyatroları örnek verilebilir. Bunların yanı sıra çeşitli tiyatro stüdyoları ve amatör topluluklar bulunmaktadır.



“Özbeknava Birliği” kapsamında çok sayıda müzik ve dans topluluğu faaliyet göstermektedir. Halk Müziği grupları ve amatör grupların sayısı 200’ü aşmaktadır.





Devlet Konservatuarı, Tiyatro ve Güzel Sanatlar Enstitüsü, Kültür Enstitüsü ve çok sayıda ‘’müzik meslek liseleri’’nde yetenekli gençler müzik ve diğer sanat dallarında eğitim görmektedirler.



2000’den fazla sinema salonu ve ‘’kulüp’’ün bulunduğu Özbekistan’da 5’i Devlete ait olmak üzere 25’ten fazla sineme stüdyosu faaliyettedir.



Özbek sanatında minyatür ve seramik de ayrıca önem taşır.Kökleri Orta Asya’ya dayanan bu eski sanatın gelişmesi, 13’. ile 15’. yüzyıllarda, Timur ve Ali Şir Nevai devrinde oluşmuştur.



Seramik



Özbekistan dekoratif sanatlarının içinde en yaygın olanı seramik sanatıdır; yani başka bir ifadeyle çömlekçilik... Halçayan, Ajinatepe, Afrasib, Dalverzintepe, Kuykırılgankala bölgelerindeki arkeolojik buluntular, seramiğin kaynağının çok eski tarihlere dayandığını gösterir. Bu eski buluntular, orantı duygusuyla, ilginç orijinal desenleri ve renk zenginliği ile insanı hayran bırakır.



Özbekistan seramik tarihi iki tarzda yön bulur: Birincisi, çevredeki, dünyayı yumuşak, hafif tonlamalarla anlatan ve mavi renklerle işlenen lirik bir tarzdır. İkincisi ise, zengin renklerle dekoratif amaçlı olarak yapılır.

Günümüzde Özbekistan ‘da, geleneksel tarzda seramik yapan bir çok merkez vardır. Horezm'in ve Fergana Ovası’nın mavi beyaz seramiği çok ünlüdür. Şahrisabın, Kitabın, Denau, Semerkant, Urgut, ve Taşkent’te ise beyaz fon üzerine yeşil, mavi, mor, kahverengi, renklerde işlenir. Özbekistan’ın en eski seramik merkezlerinden biri Harezm vahasıdır. Çıraklarıyla birlikte geleneksel seramik sanatını yaşatan ustalar burada, derin tabak (Bagiya), çiçek vazosu (Çinaki), sukabı (Hum), İbrik ve dört kulplu süt kabı üretirler. Bir önemli seramik merkezi de Semerkant’dır. Semerkant çok eskiden beri mimari eserlerin desenleri ve seramik yapıtlarıyla ünlüdür. Seramik Sanatı’nın en iyi temsilcileri “Musavvir” de hocalık yaparak, gençleri eğitmekte ve geleneğin devam etmesine katkıda bulunmaktadırlar.”



Minyatür



Minyatür sanatına önem veren ülkelerin başında ise Özbekistan gelmektedir.

Çeşitli form ve malzemeler üzerine, farklı tekniklerle yapıla bilen minyatür sanatı, bu özelliğiyle diğer el sanatları arasında ayrı bir yere sahiptir.



Özbekistan’da 1970’li yılların sonunda bu sanatı yeniden canlandırmak için titiz çalışmalar başlatılmıştır. Halk ustaları, genç ressamlar, plastik sanat uzmanları ülke müzelerinde bulunan eski büyük kitaplardan, koleksiyon numuneleri üzerinden ilk denemeler yapmışlardır.



Özbekistan’ın Halk sanat şirketi “Musavvir”' adındaki kurumun bu tür çalışmalarının önemli yeri vardır.



1980 yıllarının sonundan itibaren Özbekistan Minyatür sanatına olan ilgi bütün dünyada yükselmiştir.



Özbek Minyatür Sanatçıları her sene ABD, Almanya, Macaristan, Arap Birleşik Devletleri, Malezya ve başka ülkelerde düzenlenen fuarlara katılmakta. Bu fuarlarda Özbekistan vernikli Münyatür sanatı, Rusya’nın Paleh şehrinde yapılan minyatürlerle eş değer bir ilgi görmektedir.