Mudanya Ateşkes Antlaşması
3 Ekim 1922'de Mudanya'da toplanan konferansta Türkiye'yi Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa Büyük Britanya'yı General Harrington Fransa'yı General Charpy İtalya'yı da General Mombelli temsil etmiştir. Çetin görüşmeler sonunda Mudanya Ateşkes Antlaşması 11 Ekim 1922'de imzalanmıştır. Yunanlılar Mudanya'daki Konferansa katılmamış hazırlanan Antlaşma metnini kabullenerek üç gün sonra imza etmiştir.
Mudanya Ateşkes Antlaşması 11 Ekim 1922 Türkiye ile Yunansitan arasında imzalanan ateşkes antlaşması.
3 Ekim 1922'de Mudanya'da toplanan konferansta Türkiye'yi Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa Büyük Britanya'yı General Harrington Fransa'yı General Charpy İtalya'yı da General Mombelli temsil etmiştir. Çetin görüşmeler sonunda Mudanya Ateşkes Antlaşması 11 Ekim 1922'de imzalanmıştır. Yunanlılar Mudanya'daki Konferansa katılmamış hazırlanan Antlaşma metnini kabullenerek üç gün sonra imza etmiştir.
Mudanya Ateşkes Antlaşması ile Türkiye Yunanistan arasında silahlı çatışmaya son verilmiştir. Trakya Meriç sınır olmak üzere Türkiye'ye bırakılmıştır. Yunanlılar on beş gün içinde Trakya'yı boşaltacaklardır. Yunanlılardan boşalan yerlere İtilaf Devletleri birlikleri girecek onlar da en geç bir ay içerisinde Trakya'yı Türklere devredeceklerdir. Türklerin Trakya'da en çok 8000 jandarma kuvveti olacaktır. Türkler Ateşkes Antlaşmasında öngörülen sınırlar içinde İtilaf Devletleri askeri birliklerinin bulundukları yerlere girmemeyi taahhüt etmektedir. Ateşkes Antlaşması imza edildiği tarihten üç gün sonra yürürlüğe girecektir.
Mudanya Ateşkes Antlaşması görüşmelerinde İsmet Paşa'nın hatıralarında da açıklandığı üzere bir komutanın siyasi alanda müzakereler yöneten tecrübeli ve becerikli bir diplomat gibi görüşmelere katıldığı ve başarılı olduğu görülmektedir.Mudanya Ateşkes Antlaşması
Türk Orduları bir yandan İzmir'e girerken bir yandan da İstanbul ve Çanakkale Boğazı'na doğru ilerliyorlardı. Başkomutan büyük devletlerden biri veya bir kaçı ile savaşa girmeden Boğazlar bölgesini güvenlik altına almak Yunan Ordusu'nun buralara gelmesini engellemek ve Trakya'da yapılacak olan bir harekat ve İtilaf Devletleri'ni Türk isteklerini kabule zorlamak için gerekli hazırlıkları yapmış ve komutanlara gereken emirleri vermişti.
Yunan Orduları'nın 30 Ağustos'ta perişan olduğunu duyan İngiltere büyük endişeye kapıldı. Türkiye'nin Ağustos ayı içindeki iyi niyetli barış görüşmelerini reddeden Fethi Bey'le görüşmeyi bile kabul etmeyen İngiliz Kabinesi'nin başı şimdi büyük korkuya kapılmıştı. Çünkü İngiltere Boğazların korunması için Fransa ve İtalya'nın yardımcı olmayacağını biliyor bu işin yalnızca İngiltere'ye kalacağını görüyordu. İngilizler Yunanlıları kesin bir imhadan kurtarmak için 1827'den beri yaptıkları gibi 3 Eylül'de Yunanistan'ın yaptığı ateşkes önerisini Fransa ve İtalya'ya iletti. Fakat Fransa Yunan kuvvetlerinin Anadolu'yu boşaltmalarını şart koştu. İtalya yanıt bile vermedi. Bu durumda Çanakkale'nin Anadolu yakasının savunulması 8.000 İngiliz Askeri'ne kalıyordu. Londra müttefikleri yardım etmediği takdirde Çanakkale'nin terk edileceğini General Harrington'a bildirdi. 4 Eylül'de Rauf Bey'den M. Kemal Paşa'ya İstanbul'dan ateşkes önerisi istendiğini bildiren telgraf geldi. M. Kemal 5 Eylül'de verdiği yanıtta Yunan Ordusu'nun bütünüyle imha edildiğini ateşkesin kabulü için Trakya'nın ateşkesten sonra 1015 gün içinde 1914 sınırlarına kadar boşaltılmasını tutsakların serbest bırakılmasını ve Yunan Hükümeti'nin Anadolu'da Yunan Ordusu'nun yaptığı zararları ödemeyi kabul etmesini şart koştu. Yunanistan 7 Eylül'de yine İtilaf Devletleri aracılığı ile yeni bir ateşkes teklifinde bulundu. Fakat bu konuda T.B.M.M. yazışmaları sürerken Türk Ordusu 9 Eylül'de İzmir'e girdi. General Harrington bir önlem olarak aynı tarihte bir Albaya kuvvet vererek Türklerin tarafsız bölgeyi geçmelerini engellemek ve Çanakkale'yi savunmakla görevlendirdi. İngiliz savaş gemileri de yeni birlikler getirdiler. Aynı tarihte İstanbul'un Anadolu yakasında CaddebostanBüyük Çamlıca hattında savunma önlemleri aldılar. İngilizlerin aldığı bütün bu önlemler Türk Ordusu'nun kararını değiştirmedi. 18 Eylül'den itibaren Türk birlikleri Boğazlar üzerine yürüdüler ve İngiliz Askeri Yunan ordusunu onbeş günde yok edip Çanakkale şehrinin 15 km yakınına gelen Türk askeri ile karşılaştı. Türk birliklerine düşman ateş açmadıkça ateş açmaması emredilmişti. Harrington da İngiliz birliklerine Türk Askeri ateş açmadıkça ateş açılmamasını emretmişti. 23 Eylül'de Çanakkale yakınında Erenköy'de Türk Askeri tüfekleri omuzlarında namlusu yere dönük asılı olarak İngiliz Askeri'nin yakınma kadar geldi. İngiliz Subayı Türk birliklerinin geri çekilmesini istedi. Türk komutan bu isteği reddedince İngilizler çember içine girmemek için geri çekildiler. Taraflar arasında bir çatışma çıkması olasılığı varken Lloyd George Türkiye'ye karşı son kozlarını oynuyordu.
İngiliz Kabinesi 15 Eylül'de toplanarak Çanakkale ve İstanbul'a doğru ilerleyen Türk Ordusu'na karşı kuvvet kullanılması kararı aldı ve müttefikleriyle dominyonlardan yardım istendi. Bahriye Bakanlığı da bir bildiri yayımlayarak müttefiklerin dominyonların ve Balkan Devletlerinin Boğazların korunması için yardımını istedi. Türklerin ne olursa olsun Avrupa'ya geçmesini engellemek ve Türk başarısının yarattığı üstün durumu ortadan kaldırmak kararında olan Lloyd George'un çağrısına ne müttefiklerinden ne de dominyonlardan ne de Balkan Devletlerinden olumlu yanıt geldi. Hiç kimse İngiliz politikası uğruna maceraya atılmayı istemiyordu. Fransa ve İtalya Türkiye ile yapılacak diplomatik görüşmelere katılmayı kabul ettiler. 18 Eylül'de İstanbul'daki Müttefik Devletler T.B.M.M temsilcisi Hamit Bey'e bir nota vererek tarafsız bölgeye girilmemesini istediler.Fakat 19 Eylül'de Fransız askeri birlikleri Fransa Başbakanı'nın emriyle Çanakkale Boğazı'nın Anadolu yakasından Rumeli yakasına taşındılar. İtalyanlar ise Türklere karşı savaşmayı kesinlikle red ettiklerinden İngilizler yalnız kaldı. Müttefikler durumu görüşmek için 19 Eylül'de Paris'te toplandılar. Fransa'yı Başbakan Poincare İngiltere'yi Lord Curzon ve İtalya'yı Kont Sfortza temsil ettiler. Paris'te bu görüşmeler sürerkenFransız General Pelle İzmir'e gelerek M. Kemal ile görüştü. General Pelle Türk birliklerinin tarafsız bölgeye girmemelerini istedi. Mondros Ateşkesi hükümlerine göre stratejik bölgelerin işgal altında bulunduğunu T.B.M.M. Hükümeti'ni Babıali'nin devamı olarak kabul edip Türklerin tarafsız bölgeye girmemelerinde ısrar etti. M. Kemal Paşa Müttefiklerin Mondros Ateşkesi hükümlerini en baştan beri çiğnediklerini emperyalistlerin Yunanlıları Türkiye'ye saldırttıklarınıüç yıl Türk Ulusu'na zulüm yapılırken seslerini çıkartmadıklarını sert bir şekilde hatırlattıktan sonra Türkiye'nin tarafsız bir bölge tanımadığını Türk Orduları'nı durduramayacağını ve ateşkesin uzaması halinde ordularını hareketsiz bırakamayacağını Trakya dahil bütün ülkenin terk edilmesini istedi. Boğazlar konusunda görüşmeye hazır olduğunu bildirdi. M. Kemal Paşa İzmir Limanı'nda bulunan İtilaf Devletleri donanmasına bir nota vererek 24 saat içinde İzmir Limanı'nı terk etmelerini bildirdi. Donanma bu notadan sonra "Geldiği gibi gitti.".
Paris'te Müttefik görüşmeleri sert bir hava içinde geçiyordu. Fransa Edirne dahil bütün Doğu Trakya'nın Türkiye'ye verilmesini istedi. İtalya da kendisini destekledi. İngiltere'nin savaş çıkartmak isteyen tutumu karşısında Fransa Başbakanı Lord Curzon'a çok sert bir konuşma yaparak İngiltere'yi yalnız bırakacağını bildirdi. İngiltere Fransa'nın bu isteğini 22 Eylül'de kabul etti ve hazırlanan notayı imzaladı. Hazırlanan nota 23 Eylül'de İzmir'de bulunan Başkomutan M. Kemal Paşa'ya gönderildi. Aynı gün Türk birlikleri İngilizlerin tarafsız bölge dedikleri yerlere girip Çanakkale'de İngiliz birliklerine iyice yaklaşmışlardı. Franklin Bouillon M. Kemal Paşa'ya başvurarak durumun gergin olduğunu ve kendisiyle görüşmek istediğini bildirdi. General Harrington Lloyd George'un kendisine gönderdiği emirleri işleme koymayıp İngiliz birliklerine silaha başvurulmaması emrini verdi. 24 Eylül'de Yunanistan'da ihtilal çıktı. Kral tahtını bıraktı ve İhtilal Mahkemesi kurularak yenilginin sorumluları yargılanmaya başladılar. Sovyetler Birliği de 24 Eylül'de İngiltere Fransa İtalya Balkan Devletleri ve Mısır'a bir nota göndererek Yakın Doğu'da çıkan ciddi soruna bugüne kadar büyük devletlerin katılmadığını hatırlatıp olay büyürse Avrupa'nın yeni sarsıntılarla karşılaşacağını hatırlatıp bu sorunun çözümünün Türk halkının Türk ülkesine ve Boğazlara mutlak egemen olması ile çözülebileceğini Boğazlar konusunun Sovyetler için önemini belirttikten sonra Boğazlar konusunda Rusya'nın katılmadığı ve çıkarlarına ters düşen bir kararı kabul etmeyeceklerini bildirdiler. 25 Eylül'de Türk birlikleri İngiliz müstahkem mevkilerinin tel örgülerinin yanına kadar geldiler. 26 Eylül'de General Harrington M. Kemal Paşa'ya bir telgraf göndererek Türk birliklerinin tarafsız bölgeyi görüşmelerin yararı için terk etmelerini istedi. M. Kemal verdiği yanıtta tarafsız bir bölge tanımadığını Türk Ordusu'nun yenik Yunan Ordusu'nu izlediği İngiltere'nin Yunan Ordusu için tarafsız bölge ilan edemeyeceğini ve Yunanlıların yaptığı yıkımı hatırlatarak Boğazlar konusunda Türkiye'nin her zaman görüşmeye hazır olduğunu bildirdi. Bu arada Franklin Boulillon da M. Kemal Paşa ile görüşmek için 28 Eylül'de İzmir'e geldi. İzmir'de ikisi arasında kararlaştırılan esaslar çerçevesinde Türk Orduları'nın Boğazlara doğru harekatı durduruldu. M. Kemal aynı gün General Harrington'un ikinci mektubuna da yanıt vererek Müttefiklerin İstanbul halkına uygulamakta oldukları tedbirleri kaldırmalarını Yunan donanmasının bir daha İstanbul'a gelmemesini istedi ve ileri harekatın durdurulduğunu bildirdi. Müttefiklerin Paris'ten gönderdikleri notayı da 29 Eylül'de yanıtlayıp askeri harekatın durdurulduğunu fakat Yunanlıların Edirne dahil bütün Trakya'yı hemen boşaltmalarını bildirdi. İngiliz Kabinesi ise 29 Eylül'de toplanarak Lord Curzon'un karşı çıkmasına rağmen General Harrington'a bir telgraf göndererek Türkiye'ye Türk Askeri'nin tarafsız bölgeyi terk etmelerini; aksi takdirde ateş açılacağını bildirir bir nota vermesini istedi. Fakat Harrington bu emri yerine getirmedi. Barışın hazırlandığı bir sırada yeni bir savaşı başlatabilecek bu emri uygulamamakla en akıllı yolu izledi. 1 Ekim'de Londra'ya yolladığı bir telgrafta emri niçin uygulamadığını açıkladı. M. Kemal Paşa ile Harrington arasında Mudanya'da bir Konferans toplanmasının belirmesi üzerine İngiliz Kabinesi yeni hazırlıklara başladı.Mudanya Konferansı (311 Ekim 1922)
İtilaf Devletleri'nin kararsız tutumları M. Kemal Paşa'nın tutarlı ve kesin davranışı sonunda Türkiye'nin istediği oldu. İngiliz Kabinesi'nin Avrupa'yı yeni bir felakete götürebilecek olan sorumsuz politikası ve savaş girişimleri General Harrington'un gerçekçi davranışıyla başarısız oldu. M. Kemal ve Harrington'un anlaşmaları sonucunda 3 Ekim 1922'de Mudanya'da Ateşkes görüşmelerinin başlaması kararlaştırıldı. Başkomutan M. Kemal Paşa ateşkes görüşmelerine Türk Ordusu'nun temsilcisi olarak Batı Cephesi Komutanı İsmet Paşa'yı görevlendirdi. Mudanya'da İsmet Paşa'nın başkanlığı altında İngiltere Delegesi General Harringion Fransa Delegesi General Charpy İtalya Delegesi General Monbelli'nin katıldıkları konferans 3 Ekim'de toplandı. Fevzi ve Refet Paşalar da İsmet Paşa ile Mudanya'ya geldiler ve görüşmeler süresince kendisine yardımcı oldular.
İşin ilginç yanı Mudanya'da yenilmiş Yunan Orduları'nın temsilcisi yoktu. Avukatlığını İngiltere yapacaktı. Görülüyor ki Türkiye ateşkes masasına Birinci Dünya Savaşı'nın galipleri ile oturuyor ve onlarla hesaplaşıyordu. Yalnız bu sefer Müttefiklerin karşısında yenik bir Osmanlı İmparatorluğu'nun ezik delegeleri yoktu. Yunan Orduları'nı 15 gün içinde yok etmiş İtilaf Devletleri'ni dehşete düşürmüş muzaffer Türk Orduları'nın temsilcisi vardı. Türkiye ateşkes masasına Misakı Milli'ye dayanan bağımsızlık tezini ve inancını getiriyordu.
Konferansın en önemli konuları Doğu Trakya'nın Yunan kuvvetleri tarafından boşaltılıp Türklere teslim edilmesi ve Boğazlar ile İstanbul'un bağlı olacağı durum idi. İngiliz delegesi bu konularda Türkiye'nin aleyhine bir tutum içinde olduğu için görüşmeler sert bir hava içinde geçti. 5 Ekim'de Yunanlıların Trakya'da hala kıyım yaptıklarını hatırlatan Fransız Delegesi Yunanlılara karşı hemen bir harekatın başlatılmasının kaçınılmazlığını dile getirdi. İngiltere'nin Yunanlılar lehine tutum izlemesi üzerine Başkomutan İsmet ve Fevzi Paşalara Batı Cephesi Orduları'na yeniden harekat serbestliği veren bir talimat gönderdi. Türk tarafının kararlılığı ve İngiltere'nin uyuşmaz tutumu yüzünden Konferansın dağılması ve savaşın yeniden başlaması tehlikesi belirdi. M. Kemal Paşa ayrıca Trakya'nın İzmir'deki görüşmelerde kararlaştırıldığı biçimde Türkiye'ye terk edilmesinin kabul edilmemesi durumunda Türk Orduları'nın İstanbul'a yürümelerini emretti. Müttefik delegeler 6 Ekim sabahı İstanbul'da bir araya gelerek kendi aralarında durumu görüştüler. Fransız ve İtalyan delegelerinin arabuluculukları ile 9 Ekim'de görüşmeler başladı. General Harrington'un Müttefikler adına sunduğu değişiklik projesi İsmet Paşa tarafından M. Kemal Paşa'ya bildirildi. 10 Ekim'de görüşme yapılamadı. 11 Ekim gecesi sabaha karşı toplanan Konferans 11 Ekim sabah saat 6 da Ateşkes'i imzaladı.
Ateşkes hükümleri 1415 Ekim gecesi yürürlüğe girecek ve TürkYunan silahlı kuvvetleri arasındaki çatışma son bulacaktı. Yunan kuvvetleri Doğu Trakya'yı hemen boşaltmaya başlayacaklar ve 15 gün içinde boşaltma tamamlanacaktı. Bu yerler 30 gün içinde asayişi sağlayacak olan T.B.M.M. Hükümeti jandarma kuvvetlerine teslim edilecek ancak bu kuvvetler 8.000'i aşmayacak Trakya'nın yönetimi Türk memurlarına verilecekti. Devir teslim işlemleri sırasında karışıklık çıkmaması için İtilaf Kuvvetleri 7 taburluk bir kuvvet bulunduracaklardı. Bu kuvvet Doğu Trakya'nın Türkiye'ye tesliminden sonra 30 gün içinde geri çekilecekti (madde: 110). Barış antlaşması sağlanana kadar Türk Silahlı Kuvvetleri Çanakkale ve İzmit Yarımadası'nda belirlenen çizgiyi geçmeyecekler Trakya'ya asker geçirmeyecek ve ordu toplamayacaktı (madde:ll13)Ateşkes'in Önemi
Mudanya Ateşkesi Türk Orduları'nın kazandığı "Büyük Zafer"in sonucunda ileride yapılacak barış antlaşmasının Türkiye lehine gelişmesini etkileyecek bir başarı idi. Mondros işe Osmanlı İmparatorluğu tarihe karışırken Mudanya ile yeni diri bir Türk Devleti doğuyordu. İtilaf Devletleri'ne Türk isteklerini kabul ettiren Türk politikasının "Hakkımızı istiyoruz siz vermek istemezseniz biz alacağız." anlamındaki sert ve kararlı tutumu oldu. Bu ateşkes ile Türkiye savaş yapmaksızın bütün Trakya ve Edirne'yi alıyordu. Bu tarihe kadar T.B.M.M. Hükümeti'ni resmen tanımamış olan İngiltere artık Türkiye'nin siyasi varlığını da kabul ediyordu. M. Kemal Kurtuluş Savaşı'nda çok akıllı bir politika izleyerek İngiltere'yi askeri alanda yalnız bırakmıştı. Şimdi ateşkes masasında da yalnız bırakıyordu. Yalnız başına kalan İngiltere Türkiye'ye savaş açmak sorumluluğunu ve cesaretini tek başına yüklenemedi. Üstelik Yunan Ordusu'nun hemen bütün silah cephane ve malzemesi de Türk Ordusu'nun eline geçmiş bulunuyordu.
Venizelos'un "Büyük Yunanistan" hülyası ile Lloyd George'un Türkiye'ye yeni bir savaş açmak için müttefiklerini Türkiye'ye karşı kullanmak politikası yıkıldı.
Barış Konferansı'nın toplanacağı yer için M. Kemal Paşa İzmir'in seçilmesini istemişti. Fakat Müttefikler tarafsız bir ülkede yapılmasını istedikleri için İsviçre'nin Lozan Şehri seçildi.
21 Ocak 2014 Salı
Cemiyetler
YARARLI DERNEKLER : A Amaçlı Dernekler :
1 İzmir Müdafaai Hukuku Osmaniye Cemiyeti : İzmir 1 Aralık 1918 Cemiyet kendisine katılan "İstihlası Vatan Cemiyeti" ve kurulmasına yardımcı olduğu "İlhakı Red Cemiyeti" ile kaynaşmış olarak faaliyetine İstanbul'da devam ederken İzmir'deki faaliyetlerini de işgal dolayısıyla Denizli'ye nakletmiştir.
2 Tarakya Paşaeli Heyeti Osmaniyesi : Edirne 2 Aralık 1918 Heyeti Temsiliye'nin isteği ile TrakyaPaşaeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti adını alarak Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti'nin şubesi olmuştur.
3 İstihlası Vatan Cemiyeti : Manisa Kasım 1918 19 Mart 1919 Kongresi ile İzmir Müdafaai Hukuku Osmaniye Cemiyeti'ne katılmıştır.
4 İlhakı Red Heyeti Milliyesi (Müdafaai Vatan Heyeti) : İzmir Aralık 1919
5 Hareketi MilliyeReddi İlhak ve Reddi İşgal Heyetleri : Balıkesir Balıkesir ve Alaşehir Kongresi ile leştirilmiştir. Sivas Kongresi'nden sonra da "Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti" teşkilatına dönüşmüştür.
6 Heyeti Milliye :
a) Aydın Heyeti Milliyesi
b) Denizli Reddi İlhak Heyeti Milliyesi Denizli'de 29 Mayıs 1919'da kurulmuştur. Asıl Heyeti Milliye adını taşıyan Cemiyet 7 ağustos 1919'da Nazilli'de aktedilen bir kongre ile kurulmuştur. Nazilli Kongresi bu bölgede kurulan Heyeti Milliye kuruluşları ile birleşmiş Alaşehir Kongresi ile genişleyerek Batı Anadoluyu içine alacak şekilde yayılmıştır. Sivas Kongresi'nden sonra da Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti'ne katılarak bu cemiyetin şubelerini oluşturmuşlardır. Nazılli Kongresi ile Aydın Muğla Denizli Burdur Isparta ve Antalya Nazilli merkezine bağlanmıştır. Bağlanan kuruluşlar arasında Çine Heyeti Milliyesi Akhisar Reddi İlhak Söke Heyeti Milliyesi Milas Müdafaai Vatan Cemiyetlerini sayabiliriz.
7 Trabzon Muhafazai Hukuku Milliye Cemiyeti :Trabzon 12 Şubat 1919 RizeGümüşhaneGiresun ve Ordu'da şubeler açmıştır. Cemiyet Erzurum Kongresi'nden sonra "Şarki Anadolu Müdafaai Hukuk Cemiyeti" şubesine dönüşmüştür. Sivas Kongresi'nden sonra da "Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti" adını almıştır.
8 Kilikyalılar Cemiyeti : Merkezi İstanbul 21 Aralık 1918
9 Şarki Anadolu Müdafaai Hukuk Cemiyeti :Erzurum 10 Temmuz 1919 2 Aralık 1918'de İstanbul'da kurulan "Vilayatı Şarkiye Müdafaai Hukuku Milliye Cemiyeti"nin Erzurum şubesi daha faal hareket etmek amacı ile " Şarki Anadolu Müdafaai Hukuk Cemiyeti"ne dönüşmüştür. Kurucuları Erzurum Kongresi üyeleridir. Cemiyet Sivas Kongresi kararı ile " Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti"ne katılmıştır. Erzurum'da kuruluş ise anılan cemiyetin şubesini oluşturmuştur. Vilayatı Şarkiye Müdafaai Hukuk Cemiyeti'nin İstanbul merkez olmak üzere ilk kuruluşunda Erzurum'dan başka Elazığ Diyarbakır Sivas Bayburt Bayezid Hasankale İspir Narman Bitlis Erzincan Şebinkarahisar Van Hınıs Tercan Tortum ve Yusufeli'de şubeleri vardı.
10 Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti :Sivas 11 Eylül 1919 Sivas Kongresi kararı ile kurulmuştur. Müdafaai Hukuk Reddi İlhak Reddi İşgal ve diğer benzeri isimler altında kurulan cemiyet ve heyetler tek bir çatı altında birleştirilmiştir. Bu karardan sonra bir çok il ve ilçemizde Müdafaai Hukuk Cemiyeti şubesi kurulmuştur.
11 Kars Milli İslam Şürası : Kars Kasım 1918 1718 Ocak 1919'da "Cenubi Garbi Kafkas Hükümeti Muvakkatei Milliyesi" olarak adını değiştirmiştir.
12 İstanbul'da Müdafaai Hukuk davasını desteklemek amacı ile kurulan gizli cemiyetler :
1 Karakol Cemiyeti : İstanbul Kasım 1919 Milli Mücadele'nin başlangıcında Anadolu'ya yardımcı olmuş sonraları tehlikeli ilişkileri nedeniyle kapatılmış yerine Müdafaai Milliye Teşkilatı ve MM grubu kurulmuştur.
2 MM Grupları :
a) Müsellah MM grubu
b) MM grubu (Müdafaai Milliye)
3 İstanbul Müdafaai Hukuk Cemiyeti : İstanbul 1919
13 İstanbul'da kurulan diğer cemiyetler :
a) Milli Kongre : İstanbul 1918 Milli Talim ve Terbiye Cemiyeti'nin oluşturduğu bir kuruluştur. Milli Kongre Fırkasının başkanı Esat Paşa 1919 seçimleri dolayısıyla Ankara ile uyuşmazlığa düşmüş İstanbul'da Meclisi Mebusan'ın kapatılması sonucu Fırkanın faaliyeti sona ermiştir.
b) Milli Ahrar Fırkası : İstanbul 4 Mayıs 1919. Anadolu'daki hareketi desteklemiştir.
c) Milli Türk Fırkası : İstanbul 23 Kasım 1918. Anadolu'daki harekete bağlı kalmıştır.
d) Anadolulular Cemiyeti : İstanbul Ağustos 1921
B Kadınların Kurdukları Cemiyetler : 1. İstihlası Milli Kadınlar Cemiyeti : İstanbul 24 Kasım 1918
2. Anadolu Kadınları Müdafaai Vatan Cemiyeti :Sivas 10 Aralık 1919 Bu cemiyetin Konya Niğde Burdur Aydın Erzincan Kayseri Kastamonu Eskişehir Amasya Yozgat Pınarhisar Viranşehir ve Kangal'da şubeleri kurulmuştur.
II ZARARLI DERNEKLER
A. Milli varlığa ve Anadolu'daki milli harekete düşman cemiyetler :
1 İngiliz Muhipler Cemiyeti :İstanbul 20 Mayıs 1919. Manda taraftarı
2 Wilson Prensipleri Cemiyeti : İstanbul 14 Ocak 1919. Manda taraftarı
3 Kürdistan Teali Cemiyeti :İstanbul Mayıs 1919.
4 Tealii İslam Cemiyeti (Eski Cemiyeti Müderrisin) : İstanbul 19 Şubat 1919. Hilafetçi ve ümmetçi
5 Trabzon ve Havalisi Ademi Merkeziyet Cemiyeti : İstanbul Ocak 1919 28 Eylül 1919'da Hürriyet ve İtilaf Fırkası'na katılmıştır.
6 Sulh ve Selameti Osmaniye Fırkası : İstanbul 14 Ocak 1919 Fırka Sulh ve Selamet Cemiyeti ile Selameti Osmaniye Fırkası'nın birleşmeleriyle oluşmuştur.
7 Hürriyet ve İtilaf Fırkası : İstanbul Ocak 1919
8 Nigehban Cemiyeti Askeriyesi : İstanbul Ocak 1919 Hürriyet ve İtilaf'la beraber hareket etmiştir.
9. Osmanlı İlayi Vatan Cemiyeti : İstanbul 19 Kasım 1919 Padişah taraftarı ve Müdafaai Hukukun tamamen karşısındadır. Cemiyet gizli olarak Milli Mücadele aleyhine örgütlediği Tariki Salah (veya Tarikatı Salahiye) Cemiyeti ile beraber çalışmıştır. Bu dernek ve partilerin dışında faaliyetleri sınırlı ve etkinliği yaygın olmayan Osmanlı Mesai Fırkası Osmanlı Çiftçiler Cemiyeti Türkiye Sosyalist Fırkası Vahdeti Milliye Heyeti Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Partisi Türk Teali Cemiyeti Müsalemet İttifakı Amele Fırkası gibi kuruluşlar Anadolu'daki Milli Mücadele hareketinin karşısında olmuşlardır.
10. Lazistan Selameti Milliye Cemiyeti : Rize 23 Nisan 1919 Gürcülerin çıkarlarına hizmet eden para ile tutulmuş kimselerden oluşmaktadır.
B. Azınlıkların Kurdukları Zararlı Dernekler :
1. Rumların kurdukları cemiyetler :
a) Mavri Mira :Rum Patrikhanesi'nde kurulmuştur. Yunan Kızılhaç Cemiyeti ile Resmi Göçmenler Komisyonu da Mavri Mira'ya bağlı idiler. Ayrıca Rum okullarındaki izci kuruluşları da tamamiyle Mavri Mira tarafından yönetilmekteydi.
b) Pontus Rum Cemiyeti
c) Trakya Cemiyeti İttihadı Milli ve Kordos adlı cemiyetler
2. Ermenilerin Kurdukları Cemiyetler
aha önceleri Ermenilerin kurmuş oldukları Taşnaksütyan ve Hınçak adlı gizli ve yeraltı örgütleri milli mücadele döneminde de faaliyette bulunmuşlar ve yabancı devletlerle işbirliği yapmışlardır. Ermeni patriği Zaven Efendi de Ermenilerin örgütlenmesinde önemli rol oynamıştır.
1 İzmir Müdafaai Hukuku Osmaniye Cemiyeti : İzmir 1 Aralık 1918 Cemiyet kendisine katılan "İstihlası Vatan Cemiyeti" ve kurulmasına yardımcı olduğu "İlhakı Red Cemiyeti" ile kaynaşmış olarak faaliyetine İstanbul'da devam ederken İzmir'deki faaliyetlerini de işgal dolayısıyla Denizli'ye nakletmiştir.
2 Tarakya Paşaeli Heyeti Osmaniyesi : Edirne 2 Aralık 1918 Heyeti Temsiliye'nin isteği ile TrakyaPaşaeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti adını alarak Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti'nin şubesi olmuştur.
3 İstihlası Vatan Cemiyeti : Manisa Kasım 1918 19 Mart 1919 Kongresi ile İzmir Müdafaai Hukuku Osmaniye Cemiyeti'ne katılmıştır.
4 İlhakı Red Heyeti Milliyesi (Müdafaai Vatan Heyeti) : İzmir Aralık 1919
5 Hareketi MilliyeReddi İlhak ve Reddi İşgal Heyetleri : Balıkesir Balıkesir ve Alaşehir Kongresi ile leştirilmiştir. Sivas Kongresi'nden sonra da "Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti" teşkilatına dönüşmüştür.
6 Heyeti Milliye :
a) Aydın Heyeti Milliyesi
b) Denizli Reddi İlhak Heyeti Milliyesi Denizli'de 29 Mayıs 1919'da kurulmuştur. Asıl Heyeti Milliye adını taşıyan Cemiyet 7 ağustos 1919'da Nazilli'de aktedilen bir kongre ile kurulmuştur. Nazilli Kongresi bu bölgede kurulan Heyeti Milliye kuruluşları ile birleşmiş Alaşehir Kongresi ile genişleyerek Batı Anadoluyu içine alacak şekilde yayılmıştır. Sivas Kongresi'nden sonra da Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti'ne katılarak bu cemiyetin şubelerini oluşturmuşlardır. Nazılli Kongresi ile Aydın Muğla Denizli Burdur Isparta ve Antalya Nazilli merkezine bağlanmıştır. Bağlanan kuruluşlar arasında Çine Heyeti Milliyesi Akhisar Reddi İlhak Söke Heyeti Milliyesi Milas Müdafaai Vatan Cemiyetlerini sayabiliriz.
7 Trabzon Muhafazai Hukuku Milliye Cemiyeti :Trabzon 12 Şubat 1919 RizeGümüşhaneGiresun ve Ordu'da şubeler açmıştır. Cemiyet Erzurum Kongresi'nden sonra "Şarki Anadolu Müdafaai Hukuk Cemiyeti" şubesine dönüşmüştür. Sivas Kongresi'nden sonra da "Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti" adını almıştır.
8 Kilikyalılar Cemiyeti : Merkezi İstanbul 21 Aralık 1918
9 Şarki Anadolu Müdafaai Hukuk Cemiyeti :Erzurum 10 Temmuz 1919 2 Aralık 1918'de İstanbul'da kurulan "Vilayatı Şarkiye Müdafaai Hukuku Milliye Cemiyeti"nin Erzurum şubesi daha faal hareket etmek amacı ile " Şarki Anadolu Müdafaai Hukuk Cemiyeti"ne dönüşmüştür. Kurucuları Erzurum Kongresi üyeleridir. Cemiyet Sivas Kongresi kararı ile " Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti"ne katılmıştır. Erzurum'da kuruluş ise anılan cemiyetin şubesini oluşturmuştur. Vilayatı Şarkiye Müdafaai Hukuk Cemiyeti'nin İstanbul merkez olmak üzere ilk kuruluşunda Erzurum'dan başka Elazığ Diyarbakır Sivas Bayburt Bayezid Hasankale İspir Narman Bitlis Erzincan Şebinkarahisar Van Hınıs Tercan Tortum ve Yusufeli'de şubeleri vardı.
10 Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti :Sivas 11 Eylül 1919 Sivas Kongresi kararı ile kurulmuştur. Müdafaai Hukuk Reddi İlhak Reddi İşgal ve diğer benzeri isimler altında kurulan cemiyet ve heyetler tek bir çatı altında birleştirilmiştir. Bu karardan sonra bir çok il ve ilçemizde Müdafaai Hukuk Cemiyeti şubesi kurulmuştur.
11 Kars Milli İslam Şürası : Kars Kasım 1918 1718 Ocak 1919'da "Cenubi Garbi Kafkas Hükümeti Muvakkatei Milliyesi" olarak adını değiştirmiştir.
12 İstanbul'da Müdafaai Hukuk davasını desteklemek amacı ile kurulan gizli cemiyetler :
1 Karakol Cemiyeti : İstanbul Kasım 1919 Milli Mücadele'nin başlangıcında Anadolu'ya yardımcı olmuş sonraları tehlikeli ilişkileri nedeniyle kapatılmış yerine Müdafaai Milliye Teşkilatı ve MM grubu kurulmuştur.
2 MM Grupları :
a) Müsellah MM grubu
b) MM grubu (Müdafaai Milliye)
3 İstanbul Müdafaai Hukuk Cemiyeti : İstanbul 1919
13 İstanbul'da kurulan diğer cemiyetler :
a) Milli Kongre : İstanbul 1918 Milli Talim ve Terbiye Cemiyeti'nin oluşturduğu bir kuruluştur. Milli Kongre Fırkasının başkanı Esat Paşa 1919 seçimleri dolayısıyla Ankara ile uyuşmazlığa düşmüş İstanbul'da Meclisi Mebusan'ın kapatılması sonucu Fırkanın faaliyeti sona ermiştir.
b) Milli Ahrar Fırkası : İstanbul 4 Mayıs 1919. Anadolu'daki hareketi desteklemiştir.
c) Milli Türk Fırkası : İstanbul 23 Kasım 1918. Anadolu'daki harekete bağlı kalmıştır.
d) Anadolulular Cemiyeti : İstanbul Ağustos 1921
B Kadınların Kurdukları Cemiyetler : 1. İstihlası Milli Kadınlar Cemiyeti : İstanbul 24 Kasım 1918
2. Anadolu Kadınları Müdafaai Vatan Cemiyeti :Sivas 10 Aralık 1919 Bu cemiyetin Konya Niğde Burdur Aydın Erzincan Kayseri Kastamonu Eskişehir Amasya Yozgat Pınarhisar Viranşehir ve Kangal'da şubeleri kurulmuştur.
II ZARARLI DERNEKLER
A. Milli varlığa ve Anadolu'daki milli harekete düşman cemiyetler :
1 İngiliz Muhipler Cemiyeti :İstanbul 20 Mayıs 1919. Manda taraftarı
2 Wilson Prensipleri Cemiyeti : İstanbul 14 Ocak 1919. Manda taraftarı
3 Kürdistan Teali Cemiyeti :İstanbul Mayıs 1919.
4 Tealii İslam Cemiyeti (Eski Cemiyeti Müderrisin) : İstanbul 19 Şubat 1919. Hilafetçi ve ümmetçi
5 Trabzon ve Havalisi Ademi Merkeziyet Cemiyeti : İstanbul Ocak 1919 28 Eylül 1919'da Hürriyet ve İtilaf Fırkası'na katılmıştır.
6 Sulh ve Selameti Osmaniye Fırkası : İstanbul 14 Ocak 1919 Fırka Sulh ve Selamet Cemiyeti ile Selameti Osmaniye Fırkası'nın birleşmeleriyle oluşmuştur.
7 Hürriyet ve İtilaf Fırkası : İstanbul Ocak 1919
8 Nigehban Cemiyeti Askeriyesi : İstanbul Ocak 1919 Hürriyet ve İtilaf'la beraber hareket etmiştir.
9. Osmanlı İlayi Vatan Cemiyeti : İstanbul 19 Kasım 1919 Padişah taraftarı ve Müdafaai Hukukun tamamen karşısındadır. Cemiyet gizli olarak Milli Mücadele aleyhine örgütlediği Tariki Salah (veya Tarikatı Salahiye) Cemiyeti ile beraber çalışmıştır. Bu dernek ve partilerin dışında faaliyetleri sınırlı ve etkinliği yaygın olmayan Osmanlı Mesai Fırkası Osmanlı Çiftçiler Cemiyeti Türkiye Sosyalist Fırkası Vahdeti Milliye Heyeti Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Partisi Türk Teali Cemiyeti Müsalemet İttifakı Amele Fırkası gibi kuruluşlar Anadolu'daki Milli Mücadele hareketinin karşısında olmuşlardır.
10. Lazistan Selameti Milliye Cemiyeti : Rize 23 Nisan 1919 Gürcülerin çıkarlarına hizmet eden para ile tutulmuş kimselerden oluşmaktadır.
B. Azınlıkların Kurdukları Zararlı Dernekler :
1. Rumların kurdukları cemiyetler :
a) Mavri Mira :Rum Patrikhanesi'nde kurulmuştur. Yunan Kızılhaç Cemiyeti ile Resmi Göçmenler Komisyonu da Mavri Mira'ya bağlı idiler. Ayrıca Rum okullarındaki izci kuruluşları da tamamiyle Mavri Mira tarafından yönetilmekteydi.
b) Pontus Rum Cemiyeti
c) Trakya Cemiyeti İttihadı Milli ve Kordos adlı cemiyetler
2. Ermenilerin Kurdukları Cemiyetler
aha önceleri Ermenilerin kurmuş oldukları Taşnaksütyan ve Hınçak adlı gizli ve yeraltı örgütleri milli mücadele döneminde de faaliyette bulunmuşlar ve yabancı devletlerle işbirliği yapmışlardır. Ermeni patriği Zaven Efendi de Ermenilerin örgütlenmesinde önemli rol oynamıştır.
Kuvayı Milliye Birliklerinin Kuruluşu ve Düzenli Orduya Geçiş
Kuvayı Milliye Birliklerinin Kuruluşu ve Düzenli Orduya Geçiş
Kurtuluş savaşının zaferle sonuçlanmasını kesinleştiren en önemli mücadeleler Batı cephesinde gerçekleştirilmiştir.Bu cephe Anadolu’daki diğer cephelerden daha sonra kapanmış bu nedenle TBMM için ayrı bir öneme sahip olmuştur.
15 Mayıs 1919’da İzmir’in Yunan ordusu tarafından işgal edilmesi üzerine Batı’daki çatışmalar başlamıştır. Yunan ordusunun işgalinin ilk gününden itibaren bölgedeki azınlıkları da kışkırtarak yaptıkları katliamlara karşı Türk halkının ilk silahlı tepkileri düzensiz ve kişisel olmuştur. Ancak kısa bir süre içinde İzmir çevresinde Yunan ordusuna karşı çok sayıda “Kuvayı Milliye” birliği kurulmuştur.
Batı Anadolu’da düzenli birliklerin kuruluşuna kadar işgalci Yunan ordusuna karşı savunmanın temelini “Kuvayı Milliye” birlikleri oluşturmuştur. Fakat Yunan ordusunun İzmir’den sonra Ödemiş Ayvalık ve Aydın’ı da işgal ederek yayılmasını sürdürmesi karşısında Kuvayı Milliye birlikleri yeteri kadar başarılı olamamışlardır. Bu sırada TBMM’nin Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’daki isyanlar ve işgallerle uğraşması Batı Anadolu’daki direnişin yeterli derecede desteklenmesini önlemiştir.
Batı Cephesinde Kuvayı Milliye birliklerinin yetersiz kalması yeni gelişmelere neden olmuştur. Reddi İlhak Cemiyetinin çalışmaları sonucunda Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri toplanmıştır. Bu kongrelerde Batı cephesindeki direnişin bir tek merkezde toplanması ve Yunan ordusuna karşı asker toplanması kararlaştırılmıştır.
Sivas Kongresinde temsil heyeti Ali Fuat paşa’yı Batı cephesi komutanı olarak atamış böylece Batı cephesindeki faaliyetler Temsil heyetinin denetimine alınmıştır.
Ali Fuat Paşa TBMM’nin açılmasından sonra da Batı Anadolu’daki Kuvayı Milliye birliklerini yönlendirerek birlikte hareket etmelerini sağlamaya çalışmıştır. Fakat bu birliklerin çoğunun askeri disiplinden yoksun olması nedeniyle başarılı olamamıştır.
Yunan ordusu Kuvayı Milliye birliklerinin düzensiz hareketlerinden yararlanarak işgallerini genişletmeyi başarmıştır. Bu sırada Yunan ordusunun Gediz bölgesine büyük bir askeri yığınak yapması Kuvayı Milliye birliklerini harekete geçirmiştir. Ali Fuat paşa Çerkes Ethem birliklerinin de desteğini alarak Gediz’deki Yunan ordusuna saldırmak için TBMM’den izin istemiş fakat olumsuz yanıt almıştır.
Buna rağmen yine de saldırı emrini vermiş ve sonunda yenilerek geri çekilmek zorunda kalmıştır. Çerkes Ethem’in saldırı sırasında düzensiz hareket etmesi de yenilgide etkili olmuştur. Bu gelişmeler üzerine TBMM Ali Fuat paşa’yı Batı cephesi komutanlığından alarak Moskova Büyükelçiliğine tayin etmiştir.
Batı cephesini ikiye ayırarak Kuzeydeki asıl Batı cephesi komutanlığına Albay İsmet Bey atanırken Güney batı cephesi komutanlığına ise Albay Refet Bey atanmıştır.
10 Kasım 1920’de Bilecik’e gelen Albay İsmet Bey ilk iş olarak emrindeki birlikleri düzenli ordu birlikleri haline getirmiştir.
Kurtuluş savaşının zaferle sonuçlanmasını kesinleştiren en önemli mücadeleler Batı cephesinde gerçekleştirilmiştir.Bu cephe Anadolu’daki diğer cephelerden daha sonra kapanmış bu nedenle TBMM için ayrı bir öneme sahip olmuştur.
15 Mayıs 1919’da İzmir’in Yunan ordusu tarafından işgal edilmesi üzerine Batı’daki çatışmalar başlamıştır. Yunan ordusunun işgalinin ilk gününden itibaren bölgedeki azınlıkları da kışkırtarak yaptıkları katliamlara karşı Türk halkının ilk silahlı tepkileri düzensiz ve kişisel olmuştur. Ancak kısa bir süre içinde İzmir çevresinde Yunan ordusuna karşı çok sayıda “Kuvayı Milliye” birliği kurulmuştur.
Batı Anadolu’da düzenli birliklerin kuruluşuna kadar işgalci Yunan ordusuna karşı savunmanın temelini “Kuvayı Milliye” birlikleri oluşturmuştur. Fakat Yunan ordusunun İzmir’den sonra Ödemiş Ayvalık ve Aydın’ı da işgal ederek yayılmasını sürdürmesi karşısında Kuvayı Milliye birlikleri yeteri kadar başarılı olamamışlardır. Bu sırada TBMM’nin Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’daki isyanlar ve işgallerle uğraşması Batı Anadolu’daki direnişin yeterli derecede desteklenmesini önlemiştir.
Batı Cephesinde Kuvayı Milliye birliklerinin yetersiz kalması yeni gelişmelere neden olmuştur. Reddi İlhak Cemiyetinin çalışmaları sonucunda Balıkesir ve Alaşehir Kongreleri toplanmıştır. Bu kongrelerde Batı cephesindeki direnişin bir tek merkezde toplanması ve Yunan ordusuna karşı asker toplanması kararlaştırılmıştır.
Sivas Kongresinde temsil heyeti Ali Fuat paşa’yı Batı cephesi komutanı olarak atamış böylece Batı cephesindeki faaliyetler Temsil heyetinin denetimine alınmıştır.
Ali Fuat Paşa TBMM’nin açılmasından sonra da Batı Anadolu’daki Kuvayı Milliye birliklerini yönlendirerek birlikte hareket etmelerini sağlamaya çalışmıştır. Fakat bu birliklerin çoğunun askeri disiplinden yoksun olması nedeniyle başarılı olamamıştır.
Yunan ordusu Kuvayı Milliye birliklerinin düzensiz hareketlerinden yararlanarak işgallerini genişletmeyi başarmıştır. Bu sırada Yunan ordusunun Gediz bölgesine büyük bir askeri yığınak yapması Kuvayı Milliye birliklerini harekete geçirmiştir. Ali Fuat paşa Çerkes Ethem birliklerinin de desteğini alarak Gediz’deki Yunan ordusuna saldırmak için TBMM’den izin istemiş fakat olumsuz yanıt almıştır.
Buna rağmen yine de saldırı emrini vermiş ve sonunda yenilerek geri çekilmek zorunda kalmıştır. Çerkes Ethem’in saldırı sırasında düzensiz hareket etmesi de yenilgide etkili olmuştur. Bu gelişmeler üzerine TBMM Ali Fuat paşa’yı Batı cephesi komutanlığından alarak Moskova Büyükelçiliğine tayin etmiştir.
Batı cephesini ikiye ayırarak Kuzeydeki asıl Batı cephesi komutanlığına Albay İsmet Bey atanırken Güney batı cephesi komutanlığına ise Albay Refet Bey atanmıştır.
10 Kasım 1920’de Bilecik’e gelen Albay İsmet Bey ilk iş olarak emrindeki birlikleri düzenli ordu birlikleri haline getirmiştir.
Çanakkale Savaşı(Ayrıntılı)
[FONT="Arial"]
Doğal ve kültürel değerleri yanısıra dünya savaş tarihi açısından büyük önem taşıyan ve Mustafa Kemal komutasındaki Türk ordu birliklerinin dünyayı şaşırtan cesaret ve kahramanlıklarının sergilendiği Çanakkale Savaşlarının izlerini ve anılarını korumak amacıyla 1973 yılında Milli Park ilan edilmiştir.
Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı, ilimizin en önemli gezi yerlerinden birisidir. Parkın kara sınırlarını Gelibolu Yarımadası'nın Saroz Körfezindeki Ece Limanı ile Çanakkale Boğazında yer alan Akbaş İskelesi arasında çizelecek bir hat oluşturur. Seddülhabir Köyü çevresindeki Tekke ve Hisarlık Burunları, Ertuğrul, Morto, İkiz koyları, Alçıtepe, Kerevizdere, Zığındere ile kuzeydoğuda yer alan Arıburnu, Conkbayırı, Kocaçimen, Kanlısırt, Anafartalar ve Suvla koyları, savaşın cereyan ettiği başlıca alanlardır. Çanakkale Savaşları sırasında büyük cesaret göstererek şehit olan birlikler ve şahıslar adına bugün Gelibolu Yarımadasında çok sayıda şehitlik vardır.
Her biri ayrı bir kahramanlık örneği olan bu şehitliklerin en önemlisi Morto Koyu'nda, Hisarlık tepe üzerinde tüm şehitlerimizin anısına dikilen ÇANAKKALE ŞEHİTLER ABİDESİ'dir. Gelibolu Yarımadası üzerinde, Çanakkale Savaşlarında hayatlarını kaybeden yabancı askerler için de anıt ve mezarlıklar vardır.
ÇANAKKALE SAVAŞLARI
Çanakkale Savaşları, Birinci Dünya Savaşı içinde, tarihin en kanlı bölümü olarak bilinir. Türk'ün sayısız zafer, şan ve şerefle dolu tarihinin en parlak sayfasıdır. I.Dünya savaşı'ndan kısa bir süre önce, 19111942 yıllarında Osmanlı Devleti son Afrika topraklarını İtalya'ya kaptırmış, 19121913 Balkan Hezimeti ise, Rumeli'deki son Türk hakimiyetini silip süpürmüştür. Bulgar Ordularının İstanbul kapılarını zorlaması, 500 yıldır Türk olan Rumeli'nin kaybı, İstanbul ve boğazların güvenliğinin tehlikeye girmesi, o zamanın devlet adamlarında siyasi yalnızlığımızın tabii bir sonucu olarak değerlendirilmiştir.
Dolayısıyla I. Dünya Savaşı'na rastlayan günlerde Osmanlı devleti yalnızlıktan ve emniyetsizlikten kurtulmak fakat, Balkan savaşının kötü hatıralarının tesiri altında kalan her iki blokta Türk ittifakını küçümsemişler ve bu ittifakın kendileri için bir yük olmasından endişe etmişlerdi. Ancak, Alman İmparatoru, her iki blok arasındaki savaşta, Osmanlı devletinin hiç değilse bir kısım düşman kuvvetini meşgul edebileceği gerekçesiyle müdahale etmiştir.
Bu suretle Osmanlı devleti, kaderini alelacele, 2 Ağustos 1914'te "Üçlü ittifak'a bağlamıştır. İşte Çanakkale Zaferini yaratan kuvvet. 1914 yazında küçümsenen değeri hakkında yanlış teşhis konan bu TÜRK ORDUSU'dur. Avrupa'da savaş bütün şiddetiyle sürerken, hareket harbinin yerini siper harbi almıştır. Bu cephede yarma yapmak ve kesin sonuç almak son derece zorlanmıştır. Halbuki "üçlü itilaf"ın askere gücü günden güne artmaktadır.
Bu güç , hareket savaşına müsait başka savaş alanlarında kullanılmalıdır. İngiltere Başkanı Lloyd GEORGE ve Bahriye Nazırı CHARCHILL bu görüşü benimsemişlerdir. Çanakkale Savaşları, işte bu görüşü benimseyenlerin esiridir.
Hareket sahası olarak Gelibolu Yarımadası'nın seçilmesi, bu bölgenin jeopolitik bakımdan çok büyük öneme sahip olmasındandır. Boğazlar, Güney Rusya ve bütün karadeniz kıyılarının açık denizlere olan tek çıkış noktasıdır. Harp halinde bu geçidin kapanması, Rusya içih hayati önem taşımaktadır. Zira, Rusya'nın insan ve hammadde kaynakları zengin, fakat sanayi ve mali imkanları sınırlıdır. Bunun için uzun ve sürekli bir savaşın gerektirdiği silah, cephane ve malzeme ikmalini temin edemeyecek durumdadır.
Bu durumda boğazlar doğu cephesinin en müsait ve hayati menzul hattını teşkil etmektedir. Bu geçidin açılmasıyla Rusya'yı takviye edecek, batı cephesinin yükünü hafifletecek, dolayısıyla savaşı kısaltacaktır. Osmanlı devletinin savaş dışı edilmesiyle, muhtemelen Balkan devletleri ve İtalya "itilaf" devletleri yanında savaşa katılacaklardı.
O zaman İngiliz Bahriye Nazırı olan CHURCHILL'in ısrarla üzerinde durduğu bu fikirlere önceleri pek itibar edilmemiştir. Ancak 1914 Aralık ayında başlayan Türk Sarıkamış harekatı üzerine telaşlanan; çok zor durumda kalan hiç değilse bir kısım Türk kuvvetlerinin başka Cephelere çekilmesini isteyen Rusya'nın yükünü azaltmak için, Çanakkale seferine karar verilmiş, fakat kesin neticeyi batı cephesinde arayanları darıltmamak amacıyla önce sadece donanmayla ve zorla Çanakkale Boğazı geçilmeye çalışılmıştır.
18 Mart 1915'te yaklaşık bir aydır sürekli olarak bombaladığı boğazın her iki tarafındaki Türk tabyalarının artık sustuğunu varsayan 12 zırhlı, 18 muhrip, 7 mayın tarama gemisi, çeşitli nakliye destek gemisi ve uçak gemilerinden meydana gelen I. Dünya savaşının en büyük ve en modern donanması, boğazı geçme girişiminde bulunmuştur. Ancak ehliyetli ellerde sevk ve idare edilen kahraman Türk askerinin hayatını hiçe sayarak kanını fedakarca akıtması sayesinde dünyanın en modern silah ve teçhizatıyla donatılmış düşman donanması, 7 modern savaş gemisini ve binlerce askerini, kaybederek geri çekilmek zorunda kalmıştır. Zira, Mehmetçik, düşmanı denizden bir adım bile geçirmemeye yemin etmiştir.
Anadolu bozkırının o güne kadar deniz görmemiş çocukları, sanki kırk yıldır denizlerde savaşıp da pişmiş kişilere özgü beceriyle zırhlı düşman gemilerine geçiş hakkı tanımamıştır.
Bunun üzerine 25 Nisan ve 6 Ağustos 1915 tarihleri arasında düşman kara kuvvetleri Gelibolu Yarımdasına çıkarılmış olup, çıkarma şöyle özetlenebilir. Asıl kuvvetler Gelibolu Yarımadasının güney ucuna iki ayrı noktadan çıkacak ve boğazları kontrol eden tepeleri alacak, bunu başarmak için, iki tümenden oluşan bir Anzac (Avustralya ve Yeni Zelanda) Kolordusu Kabatepe bölgesine çıkacak ve iki ingiliz ve bir Fransız tümeni ile bir Hint tugayından oluşan kuvvet, Seddülbahir bölgesini ele geçirecektir. Aynı anda bir aldatmaca olarak, boğazın güneyinde Kumkale bölgesinde ikinci bir çıkarma yapılacak ve bazı donanma birlikleri orada da çıkarma olacağı izlenimi vermek üzere Saroz körfezine doğru seyredecektir. Fakat, kahraman TÜRK askerinin hayatını hiçe sayarak kahramanca döğüşmesi TÜRK komutanlarının ve bilhassa Mustafa KEMAL'in üstün sevk ve idareleri sonucunda düşman başarısızlığa uğrayarak savaş, siper savaşı halini almıştır.
Gelibolu Yarımdasında çıkarma yapan düşman kuvvetlerini meydana getiren askerlerin milliyetleri son derece enteresandır. İngiliz ve Fransızlar'ın yanısıra, bizimle hiç ilgisi olmayan Cezayir Berberilerini Sengal zencilerini, Avustralyalı, Kanadalı, Yeni Zelandalı ve Hintlileri üzerimize salmışlardır. Şair. Şu mısralarla, "Eski dünya, yeni dünya, bütün akvamı beşer, Kaynıyor kum gibi, tufan gibi, mahşer mi hakikat mahşer. Yedi iklimi cihanın duruyor karşında, Avustralya'yla beraber, bakıyorsun Kanada! Çehreler başka, lisanlar, deriler renkgarenk, sade bir hadise var ortada, vahşetler denk. Kimi Hindu, kimi yamyam, kimi bilmem ne bela" diyerek, bunu ne güzel dile getirmiştir.
Evet, düşman yalnızca birkaç devletten ibaret olmayıp, sanki karşımızda bütün dünya vardı. Düşman donanması II. Dünya Savaşı'na kadar, dünyanın gördüğü en büyük ve en modern donanmasıydı. Hal böyle iken kazanılan zaferin değeri daha iyi anlaşılmaktadır. Zira bu savaş; yenilmez sayılan devletlerin mağlubiyetidir.
Çanakkale'de tarihin kaydettiği en büyük ve en kanlı savunma savaşları verilmiştir. Bu savaşlar Mustafa Kemal gibi bir askeri dehanın Türk ve dünya kamuoyu tarafından tanınmasının sağlanması açısından son derece önem taşımaktadır. Düşman durmadan saldırmaktadır. Anafartalar ve Arıburnu cephelerinde emir komuta karmaşası vardır. Bu durum çok tehlikelidir. Yarbay Mustafa Kemal, Ordu komutanı Alman General liman Von Sandres'ten bütün mevcut kuvvetlerin emrine verilmesini ve bundan başka çare kalmadığını bildirmiş. Alman General "Çok gelmez mi?" diye sorduğunda Mustafa Kemal, "Az gelir" diye cevap vermiştir. Ertesi gün emir gelmiş ve bütün birliklerin komutası Mustafa Kemal'e verilmiştir. Bir cephe komutanlığının çok gelip gelmeyeceğini yarbay Mustafa Kemal'e soran ve "az gelir" cevabını alan Alman General karşısındaki Türk'ün "ATATÜRK" olduğunu yıllar sonra öğrenecektir.
Çanakkale savaşları'nın temel ağırlık noktasını, Mustafa Kemal oluşturmuştur. Mustafa Kemal Çanakkale Savaşları başlamadan kısa bir süre önce 2 Şubat 1915'te Tekirdağ'da yeni kurulacak olan 18'uncu Tümen Komutanlığına atanmıştır. Derhal göreve başlayan Mustafa Kemal, o tümeni kısa bir zaman içinde savaşa hazır. Seçkin bir tümen haline getirmiştir. Fakat kısa bir zaman sonra Mustafa Kemal bu bölgeden alınarak, tümeni ile birlikte Bigalı köyüne çekilmiştir. Mustafa Kemal, düşmanın Gelibolu çıkarmasına kadar, yani 25 Nisan 1915'e kadar orada yedek kuvvet olarak kalmış, fakat Arıburnu taarruzu başlar başlamaz, kendi insiyatifi ve teşebbüsü ile emir beklemeden, Arıburnu'na yetişerek taarruza geçmiştir. Düşmanı Koca çimentepe'de durdurarak, yarımadanın tahliyesine kadar düşmanın ilerlemek için yaptığı bütün taarruzları ve şiddetli hücumları erimeye mahkum etmiş ve Türk'ün yiğit mehmetçiği Çanakkale'de sanki etten ve kemikten bir kale yaratmıştır.
Bütün savaşlardan farklı bir savaş malzemesi görülmüştür. Bu da "İNANÇ"tır. Topa, tüfeğe, üstün kuvvete, çeliğe karşı dimdik duran ve kafa tutan bir inanç kendini göstermiştir. Mustafa Kemal'in "size taarruz emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum. Biz ölünceye kadar geçecek zaman zarfında, yerinize başka kuvvetler ve kumandanlar kaim olabilir" dediği bu savaşlarda, herkes öldürmek ve ölmek için düşmana atılmıştır.
Mustafa Kemal, bu savaşı "bu öyle alelade bir taarruz değil, herkesin muvaffak olmak veya ölmek arzusuyla harekete geçtiği bir taarruzdur" diye ifade etmiştir. Burada meşhur 57'inci Alay, hiç kurtulmamacasına Mustafa Kemal'in emrine uyarak tamamen şehit olmuştur. Nitekim çeşitli milletlerden meydana gelmiş, düşman askerleri, yapışıp, kaldıkları Arıburnu'nun yalçın yamaçlarından bir adım bile ileri atamamışlardır.
Öncelikle İstanbul'u tehdit eden düşmanın Gelibolu Yarımdasına yaptığı bu taarruzu Kocaçimentepe'de durduran Mustafa Kemal, bu başarısından dolayı haklı olarak Albaylığa yükseltilmiştir. 67 Ağustos 1915'te Türk askerini yandan, yani Anafartalar'dan çevirmek isteyen Klıchner ordusu da bu bölgenin Grup komutanlığına atanan Mustafa Kemal'in 10 Ağustos günü ayağının tozunu silmeden giriştiği karşı taarruz sonucunda eriyip g itmiştir. Mustafa Kemal bu savaş sırasında göğsünden bir şarapnel parçası ile yaralanmış, fakat kalbi üzerindeki saat kendisini mutlak bir ölümden kurtarmıştır.
Bu savaşların akabinde 17 Ağustos'ta Kireç tepe Zaferini 21 Ağustos'ta 2'nci Anafartalar Zaferini kazanan Mustafa Kemal, düşmanı büyük hizmete uğratarak Çanakkale Muharebelerinin kaderi belirlenmiş, 9 Ocak 1916'da düşman, Türk topraklarından geri çekilmek zorunda kalmıştır.
Doğal ve kültürel değerleri yanısıra dünya savaş tarihi açısından büyük önem taşıyan ve Mustafa Kemal komutasındaki Türk ordu birliklerinin dünyayı şaşırtan cesaret ve kahramanlıklarının sergilendiği Çanakkale Savaşlarının izlerini ve anılarını korumak amacıyla 1973 yılında Milli Park ilan edilmiştir.
Gelibolu Yarımadası Tarihi Milli Parkı, ilimizin en önemli gezi yerlerinden birisidir. Parkın kara sınırlarını Gelibolu Yarımadası'nın Saroz Körfezindeki Ece Limanı ile Çanakkale Boğazında yer alan Akbaş İskelesi arasında çizelecek bir hat oluşturur. Seddülhabir Köyü çevresindeki Tekke ve Hisarlık Burunları, Ertuğrul, Morto, İkiz koyları, Alçıtepe, Kerevizdere, Zığındere ile kuzeydoğuda yer alan Arıburnu, Conkbayırı, Kocaçimen, Kanlısırt, Anafartalar ve Suvla koyları, savaşın cereyan ettiği başlıca alanlardır. Çanakkale Savaşları sırasında büyük cesaret göstererek şehit olan birlikler ve şahıslar adına bugün Gelibolu Yarımadasında çok sayıda şehitlik vardır.
Her biri ayrı bir kahramanlık örneği olan bu şehitliklerin en önemlisi Morto Koyu'nda, Hisarlık tepe üzerinde tüm şehitlerimizin anısına dikilen ÇANAKKALE ŞEHİTLER ABİDESİ'dir. Gelibolu Yarımadası üzerinde, Çanakkale Savaşlarında hayatlarını kaybeden yabancı askerler için de anıt ve mezarlıklar vardır.
ÇANAKKALE SAVAŞLARI
Çanakkale Savaşları, Birinci Dünya Savaşı içinde, tarihin en kanlı bölümü olarak bilinir. Türk'ün sayısız zafer, şan ve şerefle dolu tarihinin en parlak sayfasıdır. I.Dünya savaşı'ndan kısa bir süre önce, 19111942 yıllarında Osmanlı Devleti son Afrika topraklarını İtalya'ya kaptırmış, 19121913 Balkan Hezimeti ise, Rumeli'deki son Türk hakimiyetini silip süpürmüştür. Bulgar Ordularının İstanbul kapılarını zorlaması, 500 yıldır Türk olan Rumeli'nin kaybı, İstanbul ve boğazların güvenliğinin tehlikeye girmesi, o zamanın devlet adamlarında siyasi yalnızlığımızın tabii bir sonucu olarak değerlendirilmiştir.
Dolayısıyla I. Dünya Savaşı'na rastlayan günlerde Osmanlı devleti yalnızlıktan ve emniyetsizlikten kurtulmak fakat, Balkan savaşının kötü hatıralarının tesiri altında kalan her iki blokta Türk ittifakını küçümsemişler ve bu ittifakın kendileri için bir yük olmasından endişe etmişlerdi. Ancak, Alman İmparatoru, her iki blok arasındaki savaşta, Osmanlı devletinin hiç değilse bir kısım düşman kuvvetini meşgul edebileceği gerekçesiyle müdahale etmiştir.
Bu suretle Osmanlı devleti, kaderini alelacele, 2 Ağustos 1914'te "Üçlü ittifak'a bağlamıştır. İşte Çanakkale Zaferini yaratan kuvvet. 1914 yazında küçümsenen değeri hakkında yanlış teşhis konan bu TÜRK ORDUSU'dur. Avrupa'da savaş bütün şiddetiyle sürerken, hareket harbinin yerini siper harbi almıştır. Bu cephede yarma yapmak ve kesin sonuç almak son derece zorlanmıştır. Halbuki "üçlü itilaf"ın askere gücü günden güne artmaktadır.
Bu güç , hareket savaşına müsait başka savaş alanlarında kullanılmalıdır. İngiltere Başkanı Lloyd GEORGE ve Bahriye Nazırı CHARCHILL bu görüşü benimsemişlerdir. Çanakkale Savaşları, işte bu görüşü benimseyenlerin esiridir.
Hareket sahası olarak Gelibolu Yarımadası'nın seçilmesi, bu bölgenin jeopolitik bakımdan çok büyük öneme sahip olmasındandır. Boğazlar, Güney Rusya ve bütün karadeniz kıyılarının açık denizlere olan tek çıkış noktasıdır. Harp halinde bu geçidin kapanması, Rusya içih hayati önem taşımaktadır. Zira, Rusya'nın insan ve hammadde kaynakları zengin, fakat sanayi ve mali imkanları sınırlıdır. Bunun için uzun ve sürekli bir savaşın gerektirdiği silah, cephane ve malzeme ikmalini temin edemeyecek durumdadır.
Bu durumda boğazlar doğu cephesinin en müsait ve hayati menzul hattını teşkil etmektedir. Bu geçidin açılmasıyla Rusya'yı takviye edecek, batı cephesinin yükünü hafifletecek, dolayısıyla savaşı kısaltacaktır. Osmanlı devletinin savaş dışı edilmesiyle, muhtemelen Balkan devletleri ve İtalya "itilaf" devletleri yanında savaşa katılacaklardı.
O zaman İngiliz Bahriye Nazırı olan CHURCHILL'in ısrarla üzerinde durduğu bu fikirlere önceleri pek itibar edilmemiştir. Ancak 1914 Aralık ayında başlayan Türk Sarıkamış harekatı üzerine telaşlanan; çok zor durumda kalan hiç değilse bir kısım Türk kuvvetlerinin başka Cephelere çekilmesini isteyen Rusya'nın yükünü azaltmak için, Çanakkale seferine karar verilmiş, fakat kesin neticeyi batı cephesinde arayanları darıltmamak amacıyla önce sadece donanmayla ve zorla Çanakkale Boğazı geçilmeye çalışılmıştır.
18 Mart 1915'te yaklaşık bir aydır sürekli olarak bombaladığı boğazın her iki tarafındaki Türk tabyalarının artık sustuğunu varsayan 12 zırhlı, 18 muhrip, 7 mayın tarama gemisi, çeşitli nakliye destek gemisi ve uçak gemilerinden meydana gelen I. Dünya savaşının en büyük ve en modern donanması, boğazı geçme girişiminde bulunmuştur. Ancak ehliyetli ellerde sevk ve idare edilen kahraman Türk askerinin hayatını hiçe sayarak kanını fedakarca akıtması sayesinde dünyanın en modern silah ve teçhizatıyla donatılmış düşman donanması, 7 modern savaş gemisini ve binlerce askerini, kaybederek geri çekilmek zorunda kalmıştır. Zira, Mehmetçik, düşmanı denizden bir adım bile geçirmemeye yemin etmiştir.
Anadolu bozkırının o güne kadar deniz görmemiş çocukları, sanki kırk yıldır denizlerde savaşıp da pişmiş kişilere özgü beceriyle zırhlı düşman gemilerine geçiş hakkı tanımamıştır.
Bunun üzerine 25 Nisan ve 6 Ağustos 1915 tarihleri arasında düşman kara kuvvetleri Gelibolu Yarımdasına çıkarılmış olup, çıkarma şöyle özetlenebilir. Asıl kuvvetler Gelibolu Yarımadasının güney ucuna iki ayrı noktadan çıkacak ve boğazları kontrol eden tepeleri alacak, bunu başarmak için, iki tümenden oluşan bir Anzac (Avustralya ve Yeni Zelanda) Kolordusu Kabatepe bölgesine çıkacak ve iki ingiliz ve bir Fransız tümeni ile bir Hint tugayından oluşan kuvvet, Seddülbahir bölgesini ele geçirecektir. Aynı anda bir aldatmaca olarak, boğazın güneyinde Kumkale bölgesinde ikinci bir çıkarma yapılacak ve bazı donanma birlikleri orada da çıkarma olacağı izlenimi vermek üzere Saroz körfezine doğru seyredecektir. Fakat, kahraman TÜRK askerinin hayatını hiçe sayarak kahramanca döğüşmesi TÜRK komutanlarının ve bilhassa Mustafa KEMAL'in üstün sevk ve idareleri sonucunda düşman başarısızlığa uğrayarak savaş, siper savaşı halini almıştır.
Gelibolu Yarımdasında çıkarma yapan düşman kuvvetlerini meydana getiren askerlerin milliyetleri son derece enteresandır. İngiliz ve Fransızlar'ın yanısıra, bizimle hiç ilgisi olmayan Cezayir Berberilerini Sengal zencilerini, Avustralyalı, Kanadalı, Yeni Zelandalı ve Hintlileri üzerimize salmışlardır. Şair. Şu mısralarla, "Eski dünya, yeni dünya, bütün akvamı beşer, Kaynıyor kum gibi, tufan gibi, mahşer mi hakikat mahşer. Yedi iklimi cihanın duruyor karşında, Avustralya'yla beraber, bakıyorsun Kanada! Çehreler başka, lisanlar, deriler renkgarenk, sade bir hadise var ortada, vahşetler denk. Kimi Hindu, kimi yamyam, kimi bilmem ne bela" diyerek, bunu ne güzel dile getirmiştir.
Evet, düşman yalnızca birkaç devletten ibaret olmayıp, sanki karşımızda bütün dünya vardı. Düşman donanması II. Dünya Savaşı'na kadar, dünyanın gördüğü en büyük ve en modern donanmasıydı. Hal böyle iken kazanılan zaferin değeri daha iyi anlaşılmaktadır. Zira bu savaş; yenilmez sayılan devletlerin mağlubiyetidir.
Çanakkale'de tarihin kaydettiği en büyük ve en kanlı savunma savaşları verilmiştir. Bu savaşlar Mustafa Kemal gibi bir askeri dehanın Türk ve dünya kamuoyu tarafından tanınmasının sağlanması açısından son derece önem taşımaktadır. Düşman durmadan saldırmaktadır. Anafartalar ve Arıburnu cephelerinde emir komuta karmaşası vardır. Bu durum çok tehlikelidir. Yarbay Mustafa Kemal, Ordu komutanı Alman General liman Von Sandres'ten bütün mevcut kuvvetlerin emrine verilmesini ve bundan başka çare kalmadığını bildirmiş. Alman General "Çok gelmez mi?" diye sorduğunda Mustafa Kemal, "Az gelir" diye cevap vermiştir. Ertesi gün emir gelmiş ve bütün birliklerin komutası Mustafa Kemal'e verilmiştir. Bir cephe komutanlığının çok gelip gelmeyeceğini yarbay Mustafa Kemal'e soran ve "az gelir" cevabını alan Alman General karşısındaki Türk'ün "ATATÜRK" olduğunu yıllar sonra öğrenecektir.
Çanakkale savaşları'nın temel ağırlık noktasını, Mustafa Kemal oluşturmuştur. Mustafa Kemal Çanakkale Savaşları başlamadan kısa bir süre önce 2 Şubat 1915'te Tekirdağ'da yeni kurulacak olan 18'uncu Tümen Komutanlığına atanmıştır. Derhal göreve başlayan Mustafa Kemal, o tümeni kısa bir zaman içinde savaşa hazır. Seçkin bir tümen haline getirmiştir. Fakat kısa bir zaman sonra Mustafa Kemal bu bölgeden alınarak, tümeni ile birlikte Bigalı köyüne çekilmiştir. Mustafa Kemal, düşmanın Gelibolu çıkarmasına kadar, yani 25 Nisan 1915'e kadar orada yedek kuvvet olarak kalmış, fakat Arıburnu taarruzu başlar başlamaz, kendi insiyatifi ve teşebbüsü ile emir beklemeden, Arıburnu'na yetişerek taarruza geçmiştir. Düşmanı Koca çimentepe'de durdurarak, yarımadanın tahliyesine kadar düşmanın ilerlemek için yaptığı bütün taarruzları ve şiddetli hücumları erimeye mahkum etmiş ve Türk'ün yiğit mehmetçiği Çanakkale'de sanki etten ve kemikten bir kale yaratmıştır.
Bütün savaşlardan farklı bir savaş malzemesi görülmüştür. Bu da "İNANÇ"tır. Topa, tüfeğe, üstün kuvvete, çeliğe karşı dimdik duran ve kafa tutan bir inanç kendini göstermiştir. Mustafa Kemal'in "size taarruz emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum. Biz ölünceye kadar geçecek zaman zarfında, yerinize başka kuvvetler ve kumandanlar kaim olabilir" dediği bu savaşlarda, herkes öldürmek ve ölmek için düşmana atılmıştır.
Mustafa Kemal, bu savaşı "bu öyle alelade bir taarruz değil, herkesin muvaffak olmak veya ölmek arzusuyla harekete geçtiği bir taarruzdur" diye ifade etmiştir. Burada meşhur 57'inci Alay, hiç kurtulmamacasına Mustafa Kemal'in emrine uyarak tamamen şehit olmuştur. Nitekim çeşitli milletlerden meydana gelmiş, düşman askerleri, yapışıp, kaldıkları Arıburnu'nun yalçın yamaçlarından bir adım bile ileri atamamışlardır.
Öncelikle İstanbul'u tehdit eden düşmanın Gelibolu Yarımdasına yaptığı bu taarruzu Kocaçimentepe'de durduran Mustafa Kemal, bu başarısından dolayı haklı olarak Albaylığa yükseltilmiştir. 67 Ağustos 1915'te Türk askerini yandan, yani Anafartalar'dan çevirmek isteyen Klıchner ordusu da bu bölgenin Grup komutanlığına atanan Mustafa Kemal'in 10 Ağustos günü ayağının tozunu silmeden giriştiği karşı taarruz sonucunda eriyip g itmiştir. Mustafa Kemal bu savaş sırasında göğsünden bir şarapnel parçası ile yaralanmış, fakat kalbi üzerindeki saat kendisini mutlak bir ölümden kurtarmıştır.
Bu savaşların akabinde 17 Ağustos'ta Kireç tepe Zaferini 21 Ağustos'ta 2'nci Anafartalar Zaferini kazanan Mustafa Kemal, düşmanı büyük hizmete uğratarak Çanakkale Muharebelerinin kaderi belirlenmiş, 9 Ocak 1916'da düşman, Türk topraklarından geri çekilmek zorunda kalmıştır.
Amasya Görüşmeleri Ve Protokollar
Damat Ferit Paşa Hükümeti'nin istifası üzerine yerine yeni hükümeti kurmakla Ali Rıza Paşa görevlendirilmişti. Mustafa Kemal Paşa Ali Rıza Paşa'ya hemen bir telgraf çekerek yeni hükümetin Erzurum ve Sivas kongrelerinde oluşan millî teşkilat ve amaçlara saygılı olması halinde Kuvayı Milliye'nin yardımcı olacağını bildirmiş yeni hükümetin Meclisin açılıp denetim görevine başlamasına kadar milletin mukadderatıyla ilgili herhangi bir taahhüde girmemesini barış konferansı için millî davayı kavramış güvenilir delegelerin seçilmesini istemişti. Böylece Temsil Heyeti'yle Kuvayı Milliye'nin etkisiyle kurulmuş yeni hükümet arasında ortak bir görüş oluşturabilmek amacıyla karşılıklı yazışmalar başlamıştı.
Mustafa Kemal Paşa Harbiye Nazırı Cemal Paşa'nın yeni hükümetin kendisiyle aynı fikirde olduğuna millî iradenini egemenliğini kabul ettiğine dair telgrafı üzerine 7 Ekim 1919'da Temsil Heyeti adına bir bildiri yayınlamış milletle hükümet arasında tam bir anlaşma sağlandığından resmî haberleşme yasağının kaldırılmasını bildirmişti. Taraflar arasında süren yazışmaların sonucunda iki tarafın daha yakından görüşmek ayrıntılar üzerinde anlaşabilmek için Amasya'da bir araya gelmeleri kararlaştırılmıştı. Amasya Görüşmeleri 2022 Ekim 1919 tarihleri günlerinde Temsil Heyeti adına Mustafa Kemal Paşa Rauf ve Bekir Sami Beylerle İstanbul Hükümeti adına Bahriye Nazırı Salih Paşa arasında cereyan etti. Görüşmelerin sonunda iki taraf arasında üçü açık ve imzalı ikisi gizli ve imzasız beş protokol yapıldı.
Birinci protokol Salih Paşa'nın isteklerini kapsıyordu. Bunlar ordunun siyasetle uğraşmaması İttihatçılığın tekrar uyanmaması hükümeti küçük düşürecek müdahelelerden kaçınılması teşkilata muhalefet ettikleri için tutuklananlar varsa bırakılmaları tehcir suçlularının cezalandırılmaları savaşa katılmamızın haklı nedenlere dayandığı yolundaki düşüncelerin gizli tutulması seçimlerin serbestçe yapılması asayişi bozacak hallere meydan verilmemesi hükümetin ne lehinde ne de aleyhinde bir şey yazılmaması gibi isteklerden oluşmuştu.
İkinci protokolde kararlaştırılan başlıca hususlar özetli şöyleydi:
1. Millî Meclis'in vereceği en son karara uyulması şartıyla en az daha önce kararlaştırılmış sınırların korunması (vatanın bütünlüğü ve bölünmezliği ilkesi kabul edildi).
2. Gayrimüslim azınlıklara siyasî egemenliğimizi ve sosyal dengemizi bozacak ayrıcalıkların tanınmaması.
3. Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti'nin İstanbul Hükümeti'nce tanınması.
4. Millî Meclis'in İstanbul'da toplanmasının doğru olmadığı barış sağlanıncaya kadar geçici olarak Anadolu'da hükümetin uygun göreceği bir yerde toplanması.
Salih Paşa Meclisin İstanbul'da toplanmasının doğru olmadığı fikrine kişisel olarak katıldığını hükümet adına söz veremeyeceğini belirtmiş bu fikri hükümet üyelerine kabul ettirmek için elinden geleni yapacağını başarılı olamadığı takdirde hükümetten çekileceğini söylemişti.
Üçüncü protokolde Temsil Heyeti'nin seçimlere müdahale etmemesi ancak İttihatçıların ve tehcirle ilgili olanların seçilmemelerini telkin etmesi Hristiyanların seçimlere katılmalarının sağlanarak temsil gücünün ülkeyi kapsadığının gösterilmesi kararlaştırılmıştı.
Görüşmelerin tamamlanmasından sonra İstanbul'a dönen Salih Paşa Meclis'in İstanbul dışında toplanmasıyla ilgili görüşünü hükümete kabul ettirememiş hükümetin bu konudami görüşünü Harbiye Nazırı Cemal Paşa Mustafa Kemal Paşa'ya bildirmişti. Salih Paşa da buna Kanuni Esâsî'nin engel olduğunu ileri sürmüş ve hükümetteki görevine devam etmişti. Mustafa Kemal Paşa Ali Rıza Paşa Hükümeti'nden memnun olmamakla beraber Meclisin açılıp görevine başlamasına kadar hükümeti desteklemeye karar vermişti. Bundan amaç Anadolu'ya daha ters bir hükümetin kurulmasına meydan vermemekti.
Sonuç olarak Amasya görüşmeleri millî bir harekete önemli kazançlar sağladı. İstanbul Hükümeti böyle bir görüşmeye istekli olmak ve katılmak suretiyle millî hareketin ve onun temsilcisi Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti'nin varlığını ve gücünü kabul etmiş oldu. İtilaf Devletleri isteklerini sadece İstanbul Hükümeti'nce kabul ettirmekle amaçlarına ulaşamayacaklarını gördüler. Daümat Ferit Paşa Hükümeti'nin istifası Kuvayı Milliye'nin saygınlığını yükseltmiş Millî Mücadele'ye katılanların sayısını artırmıştı. Şimdi de yeni hükümetin bir üyesini amasya'ya Kuvayı Milliyecilerin ayağına kadar göndermesi bu süreci daha da hızlandırmıştı.
Mustafa Kemal Paşa Harbiye Nazırı Cemal Paşa'nın yeni hükümetin kendisiyle aynı fikirde olduğuna millî iradenini egemenliğini kabul ettiğine dair telgrafı üzerine 7 Ekim 1919'da Temsil Heyeti adına bir bildiri yayınlamış milletle hükümet arasında tam bir anlaşma sağlandığından resmî haberleşme yasağının kaldırılmasını bildirmişti. Taraflar arasında süren yazışmaların sonucunda iki tarafın daha yakından görüşmek ayrıntılar üzerinde anlaşabilmek için Amasya'da bir araya gelmeleri kararlaştırılmıştı. Amasya Görüşmeleri 2022 Ekim 1919 tarihleri günlerinde Temsil Heyeti adına Mustafa Kemal Paşa Rauf ve Bekir Sami Beylerle İstanbul Hükümeti adına Bahriye Nazırı Salih Paşa arasında cereyan etti. Görüşmelerin sonunda iki taraf arasında üçü açık ve imzalı ikisi gizli ve imzasız beş protokol yapıldı.
Birinci protokol Salih Paşa'nın isteklerini kapsıyordu. Bunlar ordunun siyasetle uğraşmaması İttihatçılığın tekrar uyanmaması hükümeti küçük düşürecek müdahelelerden kaçınılması teşkilata muhalefet ettikleri için tutuklananlar varsa bırakılmaları tehcir suçlularının cezalandırılmaları savaşa katılmamızın haklı nedenlere dayandığı yolundaki düşüncelerin gizli tutulması seçimlerin serbestçe yapılması asayişi bozacak hallere meydan verilmemesi hükümetin ne lehinde ne de aleyhinde bir şey yazılmaması gibi isteklerden oluşmuştu.
İkinci protokolde kararlaştırılan başlıca hususlar özetli şöyleydi:
1. Millî Meclis'in vereceği en son karara uyulması şartıyla en az daha önce kararlaştırılmış sınırların korunması (vatanın bütünlüğü ve bölünmezliği ilkesi kabul edildi).
2. Gayrimüslim azınlıklara siyasî egemenliğimizi ve sosyal dengemizi bozacak ayrıcalıkların tanınmaması.
3. Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti'nin İstanbul Hükümeti'nce tanınması.
4. Millî Meclis'in İstanbul'da toplanmasının doğru olmadığı barış sağlanıncaya kadar geçici olarak Anadolu'da hükümetin uygun göreceği bir yerde toplanması.
Salih Paşa Meclisin İstanbul'da toplanmasının doğru olmadığı fikrine kişisel olarak katıldığını hükümet adına söz veremeyeceğini belirtmiş bu fikri hükümet üyelerine kabul ettirmek için elinden geleni yapacağını başarılı olamadığı takdirde hükümetten çekileceğini söylemişti.
Üçüncü protokolde Temsil Heyeti'nin seçimlere müdahale etmemesi ancak İttihatçıların ve tehcirle ilgili olanların seçilmemelerini telkin etmesi Hristiyanların seçimlere katılmalarının sağlanarak temsil gücünün ülkeyi kapsadığının gösterilmesi kararlaştırılmıştı.
Görüşmelerin tamamlanmasından sonra İstanbul'a dönen Salih Paşa Meclis'in İstanbul dışında toplanmasıyla ilgili görüşünü hükümete kabul ettirememiş hükümetin bu konudami görüşünü Harbiye Nazırı Cemal Paşa Mustafa Kemal Paşa'ya bildirmişti. Salih Paşa da buna Kanuni Esâsî'nin engel olduğunu ileri sürmüş ve hükümetteki görevine devam etmişti. Mustafa Kemal Paşa Ali Rıza Paşa Hükümeti'nden memnun olmamakla beraber Meclisin açılıp görevine başlamasına kadar hükümeti desteklemeye karar vermişti. Bundan amaç Anadolu'ya daha ters bir hükümetin kurulmasına meydan vermemekti.
Sonuç olarak Amasya görüşmeleri millî bir harekete önemli kazançlar sağladı. İstanbul Hükümeti böyle bir görüşmeye istekli olmak ve katılmak suretiyle millî hareketin ve onun temsilcisi Anadolu ve Rumeli Müdafaai Hukuk Cemiyeti'nin varlığını ve gücünü kabul etmiş oldu. İtilaf Devletleri isteklerini sadece İstanbul Hükümeti'nce kabul ettirmekle amaçlarına ulaşamayacaklarını gördüler. Daümat Ferit Paşa Hükümeti'nin istifası Kuvayı Milliye'nin saygınlığını yükseltmiş Millî Mücadele'ye katılanların sayısını artırmıştı. Şimdi de yeni hükümetin bir üyesini amasya'ya Kuvayı Milliyecilerin ayağına kadar göndermesi bu süreci daha da hızlandırmıştı.
Ankara Antlaşması
ANKARA ANTLAŞMASI
(20 Ekim 1921)
Manda rejimi ile Suriye'ye yerleşen Fransa Adana Antep Maraş Urfa'yı İngilizlerden devralınca burada çok güçlü bir Türk direnişiyle karşılaştı. Bu direniş Fransızlara çok ağır kayıp verdirdi. Suriye mandasını tehlikeye soktu. Türk Orduları'nın 1. ve II. İnönü Savaşları ve Sakarya Savaşı'ndaki başarıları Fransa'yı çok etkiledi ve tutumunu değiştirdi. Bu arada İtalyanlar Haziran ayından itibaren sessizce Anadolu'yu terk etmeye başladılar. 5 Temmuz 1921'de ise tamamen terk ettiler. Gerçi Ekim ayında Anadolu'ya bir temsilci göndererek ekonomik ayrıcalıklar istedilerse de Ankara ret etti.
Fransızlar 1921 Mart ayından itibaren Türkiye ile görüşmelere başladılar. Bekir Sami Bey'in Fransızlarla Londra'da yaptığı antlaşma bağımsızlık ilkesiyle bağdaşmadığı için ret edildi. Haziran ayında Franklin Bouillon'u Ankara'ya özel temsilci olarak gönderdiler. Görüşmeler olumlu hava içinde gelişirken Yunan saldırısı başlayınca görüşmeleri askıya aldılar. TürkSovyet yakınlaşması Fransa'yı endişeye itti. Yunan saldırısı karşısında Türkiye'nin Sovyetlerden yardım alması üzerine Fransız basını "Denize düşen yılana sarılır." Türk sözünü hatırlatarak Fransız çıkarlarının tehlikeye düşeceğini belirtiyordu.
Kral Konstantin'in başlattığı saldırıyı "Haçlı Seferi" olarak ilanı Avrupa'da etkili olmuş Sovyetlerin Kemalistlere 150.000 kişilik bir ordu gönderdiği ve Anadolu'ya girdiği haberleri duyulmuştu. Yunan Ordusu'nun başlangıçtaki üstünlüğü Avrupa'da büyük etki yaptı. Fakat Türk Ordusu'nun savaşı kazandığının duyulması bütün umutlan yıktı. Fransız kamuoyunun görüşü ve Hükümetin tutumu değişti. Türkiye gerçegini kabul ettiler. 20 Ekim 1921'de Ankara Antlaşması'nı imzaladılar.
Ankara Antlaşması'nın Hükümleri:
1 Her iki taraf bu antlaşmanın imzalanmasından sonra savaşa son vermeyi kabul ediyorlar.
2 Türk ve Fransız tutuklu ve savaş esirleri serbest bırakılacak
3 Antlaşmanın imzalanmasını izleyen iki ay içinde sözü geçen hattın güneyine Fransız kuvvetleri ve kuzeyine Türk kuvvetleri çekilecek.
4 Boşaltma ve işgal her iki tarafça atanacak bir komisyonca saptanacak yöntemlerle gerçekleşecek.
5 Her iki taraf da boşaltılan bölgelerde tam bir af uygulayacaklar.
6 Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti Misakı Milli'de açıkça tanınan azınlıklar hukukunun çeşitli devletler ve bağlaşıkları arasındaki antlaşmalara göre aynı temelde kendisine uygulanacağını bildirir.
7 İskenderun ve Antakya bölgesi için Fransa özel bir yönetim rejimi kuracak buradaki Türk halkına kültürlerini geliştirmek için her tür kolaylık gösterilecek. Türkçe resmi dil olarak kalacaktır.
8 3. maddede sözü geçen hat şöyle çözümlenmiştir: Sınır İskenderun Körfezi üzerinden Payas'ın güneyinden Meydanı Ekbez'e doğru gidecek. Oradan Suriye'ye Karnaba ve Kilis Türkiye'ye bırakılarak Çobanbey İstasyonu'nda demiryolunu izleyecek demiryolu Nusaybin'e kadar Türk topraklarında kalacaktır. Nusaybin ile Cezinei İbn Ömer arasındaki eski yol Türklerde kalarak Dicle'ye varacaktır. Yolda her iki ülke de aynı hakka sahip olacaktır. Bu antlaşmanın imzalanmasını izleyen bir ay içinde her iki taraf temsilcilerinin oluşturduğu bir komisyon bu hattı saptayacaktır.
9 Osmanlı Hanedanı kurucusu Osman Gazi'nin dedesi Süleyman Şah'ın Türk mezarı adı ile anılan mezarın bulunduğu Caber Kalesi Türk Bayrağı altında Türk koruyucuları gözetiminde Türk mülkü olarak kalacaktır.
1OTürkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti PozantıNusaybin arasındaki Bağdat Demiryolu ayrıcalığının ve Adana'daki şubelerinin haklarıyla işletme ve nakliyatı ticaretinin yasal hak ve yararlarıyla Fransız Hükümeti'nin seçeceği bir Fransız grubuna verilecektir. Türkiye Meydanı Ekbez'den Çobanbey'e kadar Suriye topraklarından trenle askeri ulaşım yapabilecektir. Suriye'de Türk topraklarında aynı hakka sahiptir.
11 Bu anlaşmanın imzalanmasından sonra TürkiyeSuriye arasında bir gümrük anlaşması saptanması için karma komisyon kurulacaktır.
12 Kuveik Suyu Halep Şehri ile kuzeyindeki Türk bölgesi arasında acil bir şekilde bölünecek Halep gereksinmesine göre kendi masraflarıyla Türk toprağından Fırat'dan su alabilecektir.
13 Yerleşik veya göçebe haktan 8. maddede saptanan hattın bu veyahutta öteki tarafındaki otlaklardan yararlanma hakkı veya emlakı veya arazisi olanlar eski haklarından yararlanabileceklerdir. Hayvanlarını veya yavrularını araç ve gereçlerini gümrük veya vergi vermeksizin hattın öte tarafına nakledebileceklerdir. Bunlarla ilgili vergileri oturdukları ülkede vermek ile yükümlüdür.
Anlaşmanın imzalanması sırasında Türk delegesi Yusuf Kemal Bey Franklin Bouillon'a İskenderun ve Antakya bölgesi halkına Türk Bayrağı'nı ihtiva eden özel bir bayrak kullanma hakkının verilmesini istedi ve bu istekleri kabul edildi.
Bu antlaşma ile Birinci Dünya Savaşı öncesi kurulmuş bulunan İtilaf bloğu parçalandı. Versay'da kendisini desteklemeyen ve Almanya'ya yumuşak davranan İngiltere'ye kızan Fransa Türkiye konusunda İngiltere'ye oyun oynuyor ve tek başına hareket ediyordu. İngiltere bu antlaşmayı hayret ve dehşet ile karşıladığını gizlemedi. Fransa Türk cephesinde 6070.000 asker beslemek ve Türklerle savaşmaktan kurtuluyordu. Bu antlaşma yalnızca Güney Doğu Anadolu için imzalanmakla beraber Fransa gibi büyük bir Avrupa devletinin Türkiye'yi ve Misakı Milli'yi resmen tanıması bakımından çok önemliydi. Fransız desteğini yitirdikleri için Kilikya üzerindeki Ermeni hayalleri yıkıldı. 130.000'den çok Ermeni Suriye'ye 30.000 kadar Ermeni de Kıbrıs'a göç etti. Doğu Anadolu'da da 300.000 kadar Ermeni Ermenistan'a göç etti.
Bu antlaşmanın Türkiye'ye siyasi yararlarının yanı sıra askeri bakımdan da büyük yararı oldu. Bu cephenin tasfiyesi ile Türkiye güneyini de güvenceye aldı ve buradaki askerlerini Batı cephesine taşımak olanağı buldu. Fransızlar bölgeyi boşaltırken Türkiye'ye satış ve hibe yoluyla silah cephane bıraktılar.
Sömürge halklarının üzerinde de bu zaferin etkisi görüldü. Avrupa devletlerinin yenilmezliği konusu yıkıldı. Türk zaferi ve Avrupa Devletleri'nin Türkiye karşısındaki yenilgileri sömürgeler halklarına umut verdi.
Bu antlaşma ile Hatay Fransa'ya bırakılmakla Misakı Milli'den ikinci ödün verildi. Batum'dan sonra Hatay yitiriliyordu. Fakat o günün koşulları altında elde edilen büyük kazançtı. Çünkü Türkiye iki büyük cepheyi tasfiye etti. İki büyük ülke tarafından resmen tanındı. Kaldı ki Hatay üzerinde Türkiye haklarından vazgeçmeyecekti. 1923 yılında Adana'ya gelen Atatürk burada kendisini siyah bayrakla karşılayan Hatay temsilcilerine "40 asırlık Türk yurdu yabancı eline bırakılamaz." diyerek kurtuluş için söz vermiş ve sözünü 15 yıl sonra yerine getirmiştir.
(20 Ekim 1921)
Manda rejimi ile Suriye'ye yerleşen Fransa Adana Antep Maraş Urfa'yı İngilizlerden devralınca burada çok güçlü bir Türk direnişiyle karşılaştı. Bu direniş Fransızlara çok ağır kayıp verdirdi. Suriye mandasını tehlikeye soktu. Türk Orduları'nın 1. ve II. İnönü Savaşları ve Sakarya Savaşı'ndaki başarıları Fransa'yı çok etkiledi ve tutumunu değiştirdi. Bu arada İtalyanlar Haziran ayından itibaren sessizce Anadolu'yu terk etmeye başladılar. 5 Temmuz 1921'de ise tamamen terk ettiler. Gerçi Ekim ayında Anadolu'ya bir temsilci göndererek ekonomik ayrıcalıklar istedilerse de Ankara ret etti.
Fransızlar 1921 Mart ayından itibaren Türkiye ile görüşmelere başladılar. Bekir Sami Bey'in Fransızlarla Londra'da yaptığı antlaşma bağımsızlık ilkesiyle bağdaşmadığı için ret edildi. Haziran ayında Franklin Bouillon'u Ankara'ya özel temsilci olarak gönderdiler. Görüşmeler olumlu hava içinde gelişirken Yunan saldırısı başlayınca görüşmeleri askıya aldılar. TürkSovyet yakınlaşması Fransa'yı endişeye itti. Yunan saldırısı karşısında Türkiye'nin Sovyetlerden yardım alması üzerine Fransız basını "Denize düşen yılana sarılır." Türk sözünü hatırlatarak Fransız çıkarlarının tehlikeye düşeceğini belirtiyordu.
Kral Konstantin'in başlattığı saldırıyı "Haçlı Seferi" olarak ilanı Avrupa'da etkili olmuş Sovyetlerin Kemalistlere 150.000 kişilik bir ordu gönderdiği ve Anadolu'ya girdiği haberleri duyulmuştu. Yunan Ordusu'nun başlangıçtaki üstünlüğü Avrupa'da büyük etki yaptı. Fakat Türk Ordusu'nun savaşı kazandığının duyulması bütün umutlan yıktı. Fransız kamuoyunun görüşü ve Hükümetin tutumu değişti. Türkiye gerçegini kabul ettiler. 20 Ekim 1921'de Ankara Antlaşması'nı imzaladılar.
Ankara Antlaşması'nın Hükümleri:
1 Her iki taraf bu antlaşmanın imzalanmasından sonra savaşa son vermeyi kabul ediyorlar.
2 Türk ve Fransız tutuklu ve savaş esirleri serbest bırakılacak
3 Antlaşmanın imzalanmasını izleyen iki ay içinde sözü geçen hattın güneyine Fransız kuvvetleri ve kuzeyine Türk kuvvetleri çekilecek.
4 Boşaltma ve işgal her iki tarafça atanacak bir komisyonca saptanacak yöntemlerle gerçekleşecek.
5 Her iki taraf da boşaltılan bölgelerde tam bir af uygulayacaklar.
6 Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti Misakı Milli'de açıkça tanınan azınlıklar hukukunun çeşitli devletler ve bağlaşıkları arasındaki antlaşmalara göre aynı temelde kendisine uygulanacağını bildirir.
7 İskenderun ve Antakya bölgesi için Fransa özel bir yönetim rejimi kuracak buradaki Türk halkına kültürlerini geliştirmek için her tür kolaylık gösterilecek. Türkçe resmi dil olarak kalacaktır.
8 3. maddede sözü geçen hat şöyle çözümlenmiştir: Sınır İskenderun Körfezi üzerinden Payas'ın güneyinden Meydanı Ekbez'e doğru gidecek. Oradan Suriye'ye Karnaba ve Kilis Türkiye'ye bırakılarak Çobanbey İstasyonu'nda demiryolunu izleyecek demiryolu Nusaybin'e kadar Türk topraklarında kalacaktır. Nusaybin ile Cezinei İbn Ömer arasındaki eski yol Türklerde kalarak Dicle'ye varacaktır. Yolda her iki ülke de aynı hakka sahip olacaktır. Bu antlaşmanın imzalanmasını izleyen bir ay içinde her iki taraf temsilcilerinin oluşturduğu bir komisyon bu hattı saptayacaktır.
9 Osmanlı Hanedanı kurucusu Osman Gazi'nin dedesi Süleyman Şah'ın Türk mezarı adı ile anılan mezarın bulunduğu Caber Kalesi Türk Bayrağı altında Türk koruyucuları gözetiminde Türk mülkü olarak kalacaktır.
1OTürkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti PozantıNusaybin arasındaki Bağdat Demiryolu ayrıcalığının ve Adana'daki şubelerinin haklarıyla işletme ve nakliyatı ticaretinin yasal hak ve yararlarıyla Fransız Hükümeti'nin seçeceği bir Fransız grubuna verilecektir. Türkiye Meydanı Ekbez'den Çobanbey'e kadar Suriye topraklarından trenle askeri ulaşım yapabilecektir. Suriye'de Türk topraklarında aynı hakka sahiptir.
11 Bu anlaşmanın imzalanmasından sonra TürkiyeSuriye arasında bir gümrük anlaşması saptanması için karma komisyon kurulacaktır.
12 Kuveik Suyu Halep Şehri ile kuzeyindeki Türk bölgesi arasında acil bir şekilde bölünecek Halep gereksinmesine göre kendi masraflarıyla Türk toprağından Fırat'dan su alabilecektir.
13 Yerleşik veya göçebe haktan 8. maddede saptanan hattın bu veyahutta öteki tarafındaki otlaklardan yararlanma hakkı veya emlakı veya arazisi olanlar eski haklarından yararlanabileceklerdir. Hayvanlarını veya yavrularını araç ve gereçlerini gümrük veya vergi vermeksizin hattın öte tarafına nakledebileceklerdir. Bunlarla ilgili vergileri oturdukları ülkede vermek ile yükümlüdür.
Anlaşmanın imzalanması sırasında Türk delegesi Yusuf Kemal Bey Franklin Bouillon'a İskenderun ve Antakya bölgesi halkına Türk Bayrağı'nı ihtiva eden özel bir bayrak kullanma hakkının verilmesini istedi ve bu istekleri kabul edildi.
Bu antlaşma ile Birinci Dünya Savaşı öncesi kurulmuş bulunan İtilaf bloğu parçalandı. Versay'da kendisini desteklemeyen ve Almanya'ya yumuşak davranan İngiltere'ye kızan Fransa Türkiye konusunda İngiltere'ye oyun oynuyor ve tek başına hareket ediyordu. İngiltere bu antlaşmayı hayret ve dehşet ile karşıladığını gizlemedi. Fransa Türk cephesinde 6070.000 asker beslemek ve Türklerle savaşmaktan kurtuluyordu. Bu antlaşma yalnızca Güney Doğu Anadolu için imzalanmakla beraber Fransa gibi büyük bir Avrupa devletinin Türkiye'yi ve Misakı Milli'yi resmen tanıması bakımından çok önemliydi. Fransız desteğini yitirdikleri için Kilikya üzerindeki Ermeni hayalleri yıkıldı. 130.000'den çok Ermeni Suriye'ye 30.000 kadar Ermeni de Kıbrıs'a göç etti. Doğu Anadolu'da da 300.000 kadar Ermeni Ermenistan'a göç etti.
Bu antlaşmanın Türkiye'ye siyasi yararlarının yanı sıra askeri bakımdan da büyük yararı oldu. Bu cephenin tasfiyesi ile Türkiye güneyini de güvenceye aldı ve buradaki askerlerini Batı cephesine taşımak olanağı buldu. Fransızlar bölgeyi boşaltırken Türkiye'ye satış ve hibe yoluyla silah cephane bıraktılar.
Sömürge halklarının üzerinde de bu zaferin etkisi görüldü. Avrupa devletlerinin yenilmezliği konusu yıkıldı. Türk zaferi ve Avrupa Devletleri'nin Türkiye karşısındaki yenilgileri sömürgeler halklarına umut verdi.
Bu antlaşma ile Hatay Fransa'ya bırakılmakla Misakı Milli'den ikinci ödün verildi. Batum'dan sonra Hatay yitiriliyordu. Fakat o günün koşulları altında elde edilen büyük kazançtı. Çünkü Türkiye iki büyük cepheyi tasfiye etti. İki büyük ülke tarafından resmen tanındı. Kaldı ki Hatay üzerinde Türkiye haklarından vazgeçmeyecekti. 1923 yılında Adana'ya gelen Atatürk burada kendisini siyah bayrakla karşılayan Hatay temsilcilerine "40 asırlık Türk yurdu yabancı eline bırakılamaz." diyerek kurtuluş için söz vermiş ve sözünü 15 yıl sonra yerine getirmiştir.
Islam tarihi câhiliyye dönemi
Bilgisizlik gerçegi tanimama. Islâm tam bir aydinlik ve bilgi devri oldugu için Arabistan'da Islâmiyet'in yayilmasindan önceki devre daha dar anlami ile Hz. Isa'dan sonra peygamberimizin gelmesine kadar geçen zamana "cahiliyye" devri adi verilmistir.
Cahiliyye insanin Allah'i geregi gibi tanimamasi ona kulluk etmekten uzaklasmasi onun ilâhî hükümlerine degil de kisinin kendi hevâ ve hevesine uymasi insanlarin koydugu emir ve yasaklara siyasî sistem ve düsüncelere inanmasidir. Kur'ani Kerîm'de: "Onlar hâlâ Cahiliyye devri hükmünü mü istiyorlar? Gerçegi bilen bir millet için Allah'dan daha iyi hüküm veren kim var?" (elMâide 5/50) buyurulur. Islâm'in hakim olmadigi ortamlar Cahiliyye çaglaridir. Çünkü ilâhî bilginin kaynagindan yoksun olan ortamlardir. Islâm'in gelisinden önceki dönemde yasayan müsrikler Allah'a isyan etmis onun hükümlerine sirt çevirmis bir toplum olarak son derece ilkel ve cahil hayat sürüyorlardi. Cahiliyye Araplari'nin sürdügü hayattan ve içinde yasadiklari ortamdan bazi örnekleri söyle siralamak mümkündür:
Putlara Taparlardi
Cahiliyye insanlari Allah'in varligini kabul etmekle beraber putlara taparlardi. Onlar putlarinin Allah katinda kendilerine sefaatçi olacaklarina inanirlar ve: Biz onlara ancak bizi daha çok Allah'a yaklastirsinlar diye ibadet ediyoruz" (ezZümer 39/3) derlerdi.
Icki Icerlerdi
Sarap içmek adeti çok yaygindi. Sairleri her zaman içki ziyafetinden bahseder içki siirleri edebiyatlarinin büyük bir kismini teskil ederdi. Hatta Enes b. Mâlik (r.a.)'in bildirdigine göre Islâm'da içki Mâide Suresi'nin doksan ve doksanbirinci ayetleriyle kesin olarak haram kilinmis Hz. Peygamber (s.a.s) tellal bagirttirarak bunu ilân ettiginde Medine sokaklarinda sel gibi içki akmistir (Müslim Esribe 3)
Kumar Oynarlardi
Cahiliyye çaginda kumar da çok yaygindi. Cahiliyye Araplari kumar oynamakla övünürlerdi. Öyle ki kumar meclislerine katilmamak ayip sayilirdi. Onlarin sairlerinden biri karisina söyle vasiyette bulunur:
"Ben ölürsem sen aciz ve konusma bilmeyen iki yüzlü ve kumar bilmeyen birini isteme."
Tefecilik Yaparlardi
Tefecilik almis yürümüstü. Para ve benzeri seyleri birbirlerine borç verirler; kat kat faiz alirlardi. Borç veren kimse borcun vadesi bitince borçluya gelir: "Borcunu ödeyecek misin yoksa onu artirayim mi?" derdi. Onun da ödeme imkâni varsa öder yoksa ikinci sene için iki katina üçüncü sene için dört kat ina çikarir ve artirma islemi böylece kat kat devam ederdi. Tefecilik ve faizin her çesidini haram kilan Allah özellikle Araplar'in bu kötü âdetlerine dikkati çekerek "Ey iman edenler! Kat kat faiz yemeyin." (Âli Imrân3/130) buyurmustur.
Faiz Oranlari Cok Büyüktü
Faizcilik Araplar arasinda o kadar yerlesmisti ki ticaretle onun arasini ayiramiyorlar; "Faiz de tipki alisveris gibi" diyorlardi. Bunun üzerine inen ayette: "Allah alisverisi helâl faizi ise haram kilmistir. " (elBakarâ 2/275) buyrulmustur.
Fuhus Cok Büyük Orandaydi
Cahiliyye Araplar'i arasinda fuhus da nadir seylerden degildi. Cariyelerini zorla fuhusa sürükleyenler vardi. Kur'ani Kerîm'de bu hususa isaretle: "Iffetli olmak isteyen cariyelerinizi fuhsa zorlamayin. " (enNûr 24/33) buyurulur.
Kocanin birkaç metresi oldugu gibi kadinin da baskalariyla iliskide bulunmasi bazi çevrelerce nefretle karsilanmayan bir davranisti. Fuhusla ilgili Cahiliyye Araplarinin su adetlerini zikredebiliriz:
Kadin âdetinden temizlendikten sonra kocasi ona "su adama git ve ondan hamile kal" derdi. Kadin istenilen adamla beraber olduktan sonra kocasi hamileligi belli oluncaya kadar ona yaklasmazdi. Sonra yaklasabilirdi. Bu iyi bir çocuga sahip olmak için yapilirdi.
Sayilari üç ila on arasinda degisen bir grup erkek kadinin evine girerek sirasiyla hepsi de onunla cinsi münasebette bulunurdu. Kadin hamile kalip da dogum yaparsa dogumdan bir kaç gün sonra bu erkekleri çagirir erkekler de zorunlu olarak bu davete istirak ederlerdi. Sonra onlara: "Olanlari biliyo rsunuz dogum yaptim" içlerinden birine isaret ederek "çocugun babasi sensin" derdi. O da bundan kaçinamazdi.
Bazi fuhus yapan kadinlar da taninmalari için kapilarina bayrak asarlardi. Bu tür kadinlardan biri dogum yaptigi zaman teshis heyeti toplanip çocugun kime ait oldugunu tespit ederdi. O da çocugun babasi oldugunu kabul etmek zorunda kalirdi. (Buhârî Nikah 36)
Kadina deger verilmez hak ve hukuku taninmaz adeta bir esya gibi telakki edilip miras alinirdi. Biri ölüp karisi dul kalinca ölenin varislerinden gözü açik biri hemen elbisesini kadinin üzerine atardi. Kadin daha önce kaçip bu halden kurtulamazsa artik onun olurdu. Dilerse mehirsiz olarak onunla evlenir dilerse onu bir baskasiyla evlendirerek mihrini almaya hak kazanir ve kadina bundan birs ey vermezdi. Dilerse kocasindan kendisine kalan mirasi elinden almak için onu evlenmekten menederdi. Bunun üzerine inen ayette: "Ey inananlar! Kadinlara zorla mirasci olmaya kalkmaniz size helâl degildir. " (enNisâ 4/19) buyurulmustur. (Sevkânî Fethu'lKadir I 440).
Yiyeceklerin bazisi yalniz erkeklere ait olup kadinlara yasak ediliyordu. "Onlar: Bu hayvanlarin karinlarinda olan yavrular yalniz erkeklerimize mahsus olup eslerimize yasaktir. Ölü dogacak olursa hepsi ona ortak olur" dediler (En'âm 6/139)
Kizlari Diri Diri Topraga Gömerlerdi
Cahiliyye Araplari'nin kötü adetlerinden biri de kiz çocuklarini diri diri topraga gömmeleriydi. Onlar bunu namuslarini korumak veya ar telakki ettikleri için bazilari da sakat ve çirkin olarak dogduklarindan yapiyorlardi. Kur'ani Kerîm'de su ayetlerde buna isaret edilir: "Onlardan birine Rahman olan Allah'a isnat ettikleri bir kiz evlâd müjdelense içi öfkeyle dolarak yüzü simsiyah kesilirdi. " (ezZuhruf 43/17) " Diri diri topraga gömülen kiz çocugunun hangi suç la öldürüldügü soruldugu zaman... " (Tekvir 81/89) "Ortak kostuklari Seyler müsriklerden çoguna çocuklarini öldürmeyi süslü gösterirdi. "(elEn'âm 6/137)
Ekin ve hayvanlarini iki kisma ayiriyor bir kismini Allah'in böyle emrettigini sanarak Allah'a veriyor ve bir kismini da Allah'a es kostuklari putlarina ayiriyorlardi. Onlar bu batil inanç ve adetlerinde biraz daha ileri giderek Allah'in payina düseni aliyorlar onu es kostuklari putlarin payina ekliyorlardi. Ama putlarinin payindan alip öbürüne ilâve ettikleri görülmüyordu. "Allah'in yarattigi ekin ve hayvanlardan O'na pay ayirdilar ve kendi iddialarina göre: "Bu Allah'indir Su da ortak kostuklarimizindir" dediler. Ortaklari için ayirdiklari Allah için verilmezdi. Fakat Allah için ayirdiklari ortaklar i için verilirdi. Bu hükümleri ne kötüydü!" (elEn'âm 6/136).
Bir kisim hayvanlarla ekinlerin bazisini dilediklerinden baskasina yasakliyorlardi. Ayrica bir kisim hayvanlara binerken ve keserken Allah'in adinin anilmasina engel oluyorlardi. (elEn'âm 6/138).
Bunun disinda hayvanlarla ilgili su adetleri de vardi:
Deve bes batin dogurup besincisinde erkek dogurursa kulagini çentip serbest birakirlardi. Artik ona binmeyi ve sütünü sagmayi haram kabul ederlerdi. Buna "Bahîra"* derlerdi.
Saibe*; dilegi yerine gelen kimsenin putlara adadigi deve idi. Buna da binilmez ve sütü sagilmazdi.
Vasîle*; koyun disi dogurursa kendileri için; erkek dogurursa putlari için olurdu. Sayet biri erkek biri disi olmak üzere ikiz dogurursa disinin hatiri için erkegi de kesmezler ve buna "Vasîle" derlerdi.
Hâm* ; bir erkek devenin soyundan on döl alinirsa onun sirti haram sayilir su ve otlakta serbest birakilirdi. Kimse ona dokunmazdi.
Bütün bunlardan baska müsrikler atalarindan devraldiklari birtakim adetleri devam ettirme konusunda direniyor ve hatta bunlarin bazilarinin kendilerini Allah (c.c.)'a daha çok yaklastirdiklarini ileri sürüyorlardi.
Ibn Ishak sunlari aktariyor: "Kureys ya Fil olayindan evvel veya daha sonra meydana geldigini tahmin ettigim bir bid'at ortaya çikardi ki tarihte (Hums) diye anilip asaleti diniye iddiasindan ibarettir." Bunlar: "Biz Ibrahim'in evladiyiz ehli Harem biziz Beyt'in sahibiyiz Mekke'nin de sâkini bulunuyoruz. Arap kabilelerinden hiçbir kabîle bizim sahip oldugumuz bu se ref ve itibara sahip degildir. Binaenaleyh biz bu müstesna mevkiimizin seref ve itibarini korumaliyiz. Bundan sonra Harem haricinde hiçbir seye tazim etmeyip bütün ihtiramatimizi Harem dahilinde hasretmeliyiz. Meselâ Arafat'ta halk ile bir sirada yan yana omuz omuza durup vakfe etmek sonra halk ile geri dönüp gelmek bizim kadrimizi tenzil eder" diyorlardi.
Ibn Ishâk devamla: "Kureysliler bu asalet fikrini ortaya koydu ve uygulamaya da basladi. Arafat'a çikmayi Arafat'tan ifazâyi terk ettiler. Herkes Arafat'ta vakfe ederken bunlar Müzdelife'ye giderler orada dururlardi. Ve "Biz ehlullahiz Haremi Serif'in hâdimleriyiz" diyerek digerleriyle esitligi kabul etmezlerdi. Fakat bunlar Arafat'ta vakfe etmenin Ibrahim (a.s.)'in dini muktezasi oldugunu bili yorlardi. Kinâne ile Hüzâaogulari da bu hususta Kureys'e iltihak etmislerdi.
Bunlar hac için umre için gelen bedevîlere müdahaleye kadar ileri gitmislerdir. Harem hâricinden gelen herkesin Beyt'in ilk tavafi Siyabi Hums ile tavaf etmelerini kararlastirdilar ve uyguladilar. Bu kararin neticelerinden biri: Kim ki adi bir elbise ile gelip tavaf ederse tavaftan sonra o elbiseyi çikarip atmasi zarûrî idi.
Bu kararlarin ikinci neticesi ise; asilzadelere mahsus bir elbisesi olmayan bedevî erkeklerin çiplak; kadinlarin da yalniz önü yirtmaçli kisa iç gömlegi ile tavafa mecbur edilmesidir.
Bu ve bunun gibi pek çok âdetler yürürlükte idi. Rasûlullah (s.a.s)'a iletilinceye kadar da bu âdetler yürürlükte kalmaya devam etti. Daha sonra da A'râf suresinin 26 27 28 31 ve 32. ayetlerinde çiplak tavaf ile birlikte diger bid'atler de yasaklanmistir.
Ebû Hüreyre (r.a.)'den gelen bir rivayete göre Ebû Bekr esSiddik (r.a.) Vedâ Hacc'indan (bir sene) evvel Hz. peygamber tarafindan Hac Emîri* olarak (Mekke'ye) gönderildiginde Ebû Bekr de Ebû Hureyre'yi Kurban Bayrami'nin ilk günü Mina'da büyük bir cemaat içinde halka (su iki maddeyi) ilâna memur kilmistir. (Ebu Hüreyre): "Ey Nas! Iyi biliniz bu yildan sonra müsriklerin haccetmeleri çiplaklarin da Kâbe'yi tavaf etmeleri yasaktir" demistir. (Sahîhi Buhâri Tecridi Sarih Tercümesi VI13) Fakat onlar bunu kabule yanasmamislar atalarini körükörüne taklide çalismislardir. "Onlara: Allah'in indirdigine ve peygambere gelin dendigi zaman: Atalarimizi üzerinde buldugumuz sey bize yeter' derler. Alalari bir sey bilmeyen ve dogru yolu da bulamayan kimseler olsalar da mi?" (elMâide 5/104). Islâm topluma hakim olunca bütün bu cahilî sistemin ilkel davranislarini tamamen yasaklamistir" (elMâide 5/103).
Bütün bunlara baktigimizda Cahiliyye'nin bir inanma biçimi oldugunu görüyoruz. Cahiliyye; bir seyi gerçegi disinda bilmek anlamak ve buna göre amel etmek demektir. Bu duruma göre Cahiliyye; insanin ve toplumun Islâm öncesi ve Islâm disi bir yasayis biçimiyle yasamasi demektir.Dogru yolun ziddi ilmin aksi olan eskiyen ve degisken olan bölgelere kavimlere ve anlayislara göre kurulan her türlü Islâm disi rejimler; cahilî sistemler ve hükümlerdir.
Kaynak: Islam tarihi
Cahiliyye insanin Allah'i geregi gibi tanimamasi ona kulluk etmekten uzaklasmasi onun ilâhî hükümlerine degil de kisinin kendi hevâ ve hevesine uymasi insanlarin koydugu emir ve yasaklara siyasî sistem ve düsüncelere inanmasidir. Kur'ani Kerîm'de: "Onlar hâlâ Cahiliyye devri hükmünü mü istiyorlar? Gerçegi bilen bir millet için Allah'dan daha iyi hüküm veren kim var?" (elMâide 5/50) buyurulur. Islâm'in hakim olmadigi ortamlar Cahiliyye çaglaridir. Çünkü ilâhî bilginin kaynagindan yoksun olan ortamlardir. Islâm'in gelisinden önceki dönemde yasayan müsrikler Allah'a isyan etmis onun hükümlerine sirt çevirmis bir toplum olarak son derece ilkel ve cahil hayat sürüyorlardi. Cahiliyye Araplari'nin sürdügü hayattan ve içinde yasadiklari ortamdan bazi örnekleri söyle siralamak mümkündür:
Putlara Taparlardi
Cahiliyye insanlari Allah'in varligini kabul etmekle beraber putlara taparlardi. Onlar putlarinin Allah katinda kendilerine sefaatçi olacaklarina inanirlar ve: Biz onlara ancak bizi daha çok Allah'a yaklastirsinlar diye ibadet ediyoruz" (ezZümer 39/3) derlerdi.
Icki Icerlerdi
Sarap içmek adeti çok yaygindi. Sairleri her zaman içki ziyafetinden bahseder içki siirleri edebiyatlarinin büyük bir kismini teskil ederdi. Hatta Enes b. Mâlik (r.a.)'in bildirdigine göre Islâm'da içki Mâide Suresi'nin doksan ve doksanbirinci ayetleriyle kesin olarak haram kilinmis Hz. Peygamber (s.a.s) tellal bagirttirarak bunu ilân ettiginde Medine sokaklarinda sel gibi içki akmistir (Müslim Esribe 3)
Kumar Oynarlardi
Cahiliyye çaginda kumar da çok yaygindi. Cahiliyye Araplari kumar oynamakla övünürlerdi. Öyle ki kumar meclislerine katilmamak ayip sayilirdi. Onlarin sairlerinden biri karisina söyle vasiyette bulunur:
"Ben ölürsem sen aciz ve konusma bilmeyen iki yüzlü ve kumar bilmeyen birini isteme."
Tefecilik Yaparlardi
Tefecilik almis yürümüstü. Para ve benzeri seyleri birbirlerine borç verirler; kat kat faiz alirlardi. Borç veren kimse borcun vadesi bitince borçluya gelir: "Borcunu ödeyecek misin yoksa onu artirayim mi?" derdi. Onun da ödeme imkâni varsa öder yoksa ikinci sene için iki katina üçüncü sene için dört kat ina çikarir ve artirma islemi böylece kat kat devam ederdi. Tefecilik ve faizin her çesidini haram kilan Allah özellikle Araplar'in bu kötü âdetlerine dikkati çekerek "Ey iman edenler! Kat kat faiz yemeyin." (Âli Imrân3/130) buyurmustur.
Faiz Oranlari Cok Büyüktü
Faizcilik Araplar arasinda o kadar yerlesmisti ki ticaretle onun arasini ayiramiyorlar; "Faiz de tipki alisveris gibi" diyorlardi. Bunun üzerine inen ayette: "Allah alisverisi helâl faizi ise haram kilmistir. " (elBakarâ 2/275) buyrulmustur.
Fuhus Cok Büyük Orandaydi
Cahiliyye Araplar'i arasinda fuhus da nadir seylerden degildi. Cariyelerini zorla fuhusa sürükleyenler vardi. Kur'ani Kerîm'de bu hususa isaretle: "Iffetli olmak isteyen cariyelerinizi fuhsa zorlamayin. " (enNûr 24/33) buyurulur.
Kocanin birkaç metresi oldugu gibi kadinin da baskalariyla iliskide bulunmasi bazi çevrelerce nefretle karsilanmayan bir davranisti. Fuhusla ilgili Cahiliyye Araplarinin su adetlerini zikredebiliriz:
Kadin âdetinden temizlendikten sonra kocasi ona "su adama git ve ondan hamile kal" derdi. Kadin istenilen adamla beraber olduktan sonra kocasi hamileligi belli oluncaya kadar ona yaklasmazdi. Sonra yaklasabilirdi. Bu iyi bir çocuga sahip olmak için yapilirdi.
Sayilari üç ila on arasinda degisen bir grup erkek kadinin evine girerek sirasiyla hepsi de onunla cinsi münasebette bulunurdu. Kadin hamile kalip da dogum yaparsa dogumdan bir kaç gün sonra bu erkekleri çagirir erkekler de zorunlu olarak bu davete istirak ederlerdi. Sonra onlara: "Olanlari biliyo rsunuz dogum yaptim" içlerinden birine isaret ederek "çocugun babasi sensin" derdi. O da bundan kaçinamazdi.
Bazi fuhus yapan kadinlar da taninmalari için kapilarina bayrak asarlardi. Bu tür kadinlardan biri dogum yaptigi zaman teshis heyeti toplanip çocugun kime ait oldugunu tespit ederdi. O da çocugun babasi oldugunu kabul etmek zorunda kalirdi. (Buhârî Nikah 36)
Kadina deger verilmez hak ve hukuku taninmaz adeta bir esya gibi telakki edilip miras alinirdi. Biri ölüp karisi dul kalinca ölenin varislerinden gözü açik biri hemen elbisesini kadinin üzerine atardi. Kadin daha önce kaçip bu halden kurtulamazsa artik onun olurdu. Dilerse mehirsiz olarak onunla evlenir dilerse onu bir baskasiyla evlendirerek mihrini almaya hak kazanir ve kadina bundan birs ey vermezdi. Dilerse kocasindan kendisine kalan mirasi elinden almak için onu evlenmekten menederdi. Bunun üzerine inen ayette: "Ey inananlar! Kadinlara zorla mirasci olmaya kalkmaniz size helâl degildir. " (enNisâ 4/19) buyurulmustur. (Sevkânî Fethu'lKadir I 440).
Yiyeceklerin bazisi yalniz erkeklere ait olup kadinlara yasak ediliyordu. "Onlar: Bu hayvanlarin karinlarinda olan yavrular yalniz erkeklerimize mahsus olup eslerimize yasaktir. Ölü dogacak olursa hepsi ona ortak olur" dediler (En'âm 6/139)
Kizlari Diri Diri Topraga Gömerlerdi
Cahiliyye Araplari'nin kötü adetlerinden biri de kiz çocuklarini diri diri topraga gömmeleriydi. Onlar bunu namuslarini korumak veya ar telakki ettikleri için bazilari da sakat ve çirkin olarak dogduklarindan yapiyorlardi. Kur'ani Kerîm'de su ayetlerde buna isaret edilir: "Onlardan birine Rahman olan Allah'a isnat ettikleri bir kiz evlâd müjdelense içi öfkeyle dolarak yüzü simsiyah kesilirdi. " (ezZuhruf 43/17) " Diri diri topraga gömülen kiz çocugunun hangi suç la öldürüldügü soruldugu zaman... " (Tekvir 81/89) "Ortak kostuklari Seyler müsriklerden çoguna çocuklarini öldürmeyi süslü gösterirdi. "(elEn'âm 6/137)
Ekin ve hayvanlarini iki kisma ayiriyor bir kismini Allah'in böyle emrettigini sanarak Allah'a veriyor ve bir kismini da Allah'a es kostuklari putlarina ayiriyorlardi. Onlar bu batil inanç ve adetlerinde biraz daha ileri giderek Allah'in payina düseni aliyorlar onu es kostuklari putlarin payina ekliyorlardi. Ama putlarinin payindan alip öbürüne ilâve ettikleri görülmüyordu. "Allah'in yarattigi ekin ve hayvanlardan O'na pay ayirdilar ve kendi iddialarina göre: "Bu Allah'indir Su da ortak kostuklarimizindir" dediler. Ortaklari için ayirdiklari Allah için verilmezdi. Fakat Allah için ayirdiklari ortaklar i için verilirdi. Bu hükümleri ne kötüydü!" (elEn'âm 6/136).
Bir kisim hayvanlarla ekinlerin bazisini dilediklerinden baskasina yasakliyorlardi. Ayrica bir kisim hayvanlara binerken ve keserken Allah'in adinin anilmasina engel oluyorlardi. (elEn'âm 6/138).
Bunun disinda hayvanlarla ilgili su adetleri de vardi:
Deve bes batin dogurup besincisinde erkek dogurursa kulagini çentip serbest birakirlardi. Artik ona binmeyi ve sütünü sagmayi haram kabul ederlerdi. Buna "Bahîra"* derlerdi.
Saibe*; dilegi yerine gelen kimsenin putlara adadigi deve idi. Buna da binilmez ve sütü sagilmazdi.
Vasîle*; koyun disi dogurursa kendileri için; erkek dogurursa putlari için olurdu. Sayet biri erkek biri disi olmak üzere ikiz dogurursa disinin hatiri için erkegi de kesmezler ve buna "Vasîle" derlerdi.
Hâm* ; bir erkek devenin soyundan on döl alinirsa onun sirti haram sayilir su ve otlakta serbest birakilirdi. Kimse ona dokunmazdi.
Bütün bunlardan baska müsrikler atalarindan devraldiklari birtakim adetleri devam ettirme konusunda direniyor ve hatta bunlarin bazilarinin kendilerini Allah (c.c.)'a daha çok yaklastirdiklarini ileri sürüyorlardi.
Ibn Ishak sunlari aktariyor: "Kureys ya Fil olayindan evvel veya daha sonra meydana geldigini tahmin ettigim bir bid'at ortaya çikardi ki tarihte (Hums) diye anilip asaleti diniye iddiasindan ibarettir." Bunlar: "Biz Ibrahim'in evladiyiz ehli Harem biziz Beyt'in sahibiyiz Mekke'nin de sâkini bulunuyoruz. Arap kabilelerinden hiçbir kabîle bizim sahip oldugumuz bu se ref ve itibara sahip degildir. Binaenaleyh biz bu müstesna mevkiimizin seref ve itibarini korumaliyiz. Bundan sonra Harem haricinde hiçbir seye tazim etmeyip bütün ihtiramatimizi Harem dahilinde hasretmeliyiz. Meselâ Arafat'ta halk ile bir sirada yan yana omuz omuza durup vakfe etmek sonra halk ile geri dönüp gelmek bizim kadrimizi tenzil eder" diyorlardi.
Ibn Ishâk devamla: "Kureysliler bu asalet fikrini ortaya koydu ve uygulamaya da basladi. Arafat'a çikmayi Arafat'tan ifazâyi terk ettiler. Herkes Arafat'ta vakfe ederken bunlar Müzdelife'ye giderler orada dururlardi. Ve "Biz ehlullahiz Haremi Serif'in hâdimleriyiz" diyerek digerleriyle esitligi kabul etmezlerdi. Fakat bunlar Arafat'ta vakfe etmenin Ibrahim (a.s.)'in dini muktezasi oldugunu bili yorlardi. Kinâne ile Hüzâaogulari da bu hususta Kureys'e iltihak etmislerdi.
Bunlar hac için umre için gelen bedevîlere müdahaleye kadar ileri gitmislerdir. Harem hâricinden gelen herkesin Beyt'in ilk tavafi Siyabi Hums ile tavaf etmelerini kararlastirdilar ve uyguladilar. Bu kararin neticelerinden biri: Kim ki adi bir elbise ile gelip tavaf ederse tavaftan sonra o elbiseyi çikarip atmasi zarûrî idi.
Bu kararlarin ikinci neticesi ise; asilzadelere mahsus bir elbisesi olmayan bedevî erkeklerin çiplak; kadinlarin da yalniz önü yirtmaçli kisa iç gömlegi ile tavafa mecbur edilmesidir.
Bu ve bunun gibi pek çok âdetler yürürlükte idi. Rasûlullah (s.a.s)'a iletilinceye kadar da bu âdetler yürürlükte kalmaya devam etti. Daha sonra da A'râf suresinin 26 27 28 31 ve 32. ayetlerinde çiplak tavaf ile birlikte diger bid'atler de yasaklanmistir.
Ebû Hüreyre (r.a.)'den gelen bir rivayete göre Ebû Bekr esSiddik (r.a.) Vedâ Hacc'indan (bir sene) evvel Hz. peygamber tarafindan Hac Emîri* olarak (Mekke'ye) gönderildiginde Ebû Bekr de Ebû Hureyre'yi Kurban Bayrami'nin ilk günü Mina'da büyük bir cemaat içinde halka (su iki maddeyi) ilâna memur kilmistir. (Ebu Hüreyre): "Ey Nas! Iyi biliniz bu yildan sonra müsriklerin haccetmeleri çiplaklarin da Kâbe'yi tavaf etmeleri yasaktir" demistir. (Sahîhi Buhâri Tecridi Sarih Tercümesi VI13) Fakat onlar bunu kabule yanasmamislar atalarini körükörüne taklide çalismislardir. "Onlara: Allah'in indirdigine ve peygambere gelin dendigi zaman: Atalarimizi üzerinde buldugumuz sey bize yeter' derler. Alalari bir sey bilmeyen ve dogru yolu da bulamayan kimseler olsalar da mi?" (elMâide 5/104). Islâm topluma hakim olunca bütün bu cahilî sistemin ilkel davranislarini tamamen yasaklamistir" (elMâide 5/103).
Bütün bunlara baktigimizda Cahiliyye'nin bir inanma biçimi oldugunu görüyoruz. Cahiliyye; bir seyi gerçegi disinda bilmek anlamak ve buna göre amel etmek demektir. Bu duruma göre Cahiliyye; insanin ve toplumun Islâm öncesi ve Islâm disi bir yasayis biçimiyle yasamasi demektir.Dogru yolun ziddi ilmin aksi olan eskiyen ve degisken olan bölgelere kavimlere ve anlayislara göre kurulan her türlü Islâm disi rejimler; cahilî sistemler ve hükümlerdir.
Kaynak: Islam tarihi
Kaydol:
Kayıtlar (Atom)